Kunstdruk - Deel 1: Drukkers

Gedrukte foto's wegen zwaar. Ze laten genadeloos elke fout in een opname zien. In ruil daarvoor ben ik trotser op geslaagde foto's en kijk ik er vaker naar. Ik merkte dit allemaal toen ik vorig jaar tijdens een reis analoge foto's maakte. De afdrukken voelden belangrijker dan de stortvloed aan digitale beelden op harde schijven. Ze waren tastbaar.

Maar de nerd in mij was ongelukkig met de kwaliteit van de afdrukken. Fijne structuren waren troebel en de foto's hadden een kleurzweem. Ik heb hetzelfde gevoel als ik digitale foto's laat afdrukken door online aanbieders. Ze zien er bijna nooit uit zoals ik me had voorgesteld. Als ik ze in de zonnige woonkamer ophang, vervagen ze ook snel.

Als ik een betere kwaliteit en meer controle wil, moet ik ze zelf afdrukken - op de juiste manier. Maar is dat de moeite waard? In deze driedelige serie neem ik je mee in het konijnenhol van kunstdruk. Eerst alles over de basis en printers.

Wat betekent fine art afdrukken?

Fijn kunstdrukwerk kan worden vertaald als "fine art printing". De luchtige term wordt over het algemeen opgevat als afdrukken van hoge kwaliteit met inkt die lang meegaat op papier van hoge kwaliteit. Een foto op goedkoop glanzend papier van een vierkleuren frank multifunctional is geen fine art print. Marketingbeloften die dit beweren zijn onzin.

Wat kenmerkt een goede fine art print:

• Het bronmateriaal:Goede afdrukken kunnen alleen worden gemaakt van goede foto's. In technische termen betekent dit idealiter dat je goede foto's moet maken. In technische termen betekent dit idealiter een ongecomprimeerd beeld van een goede camera. Bijvoorbeeld een Hannelore.
• Printkwaliteit: Goede printers kunnen microscopisch kleine kleurdruppeltjes op het papier spuiten. Ze gebruiken tot wel twaalf verschillende cartridges om een grote kleurruimte met fijne gradaties te reproduceren. Grijs wordt niet gemengd uit cyaan, magenta en geel (CMY), maar komt van speciale grijze inkt.
• De inkten: Professionele printers werken met pigmentinkten. Dit zijn inkten die een draagvloeistof met vaste kleurdeeltjes bevatten. Ze verschillen van inkt op kleurstofbasis, waarbij de kleurmoleculen volledig oplossen in vloeistof. Het voordeel van pigmentinkten is dat ze lichtbestendiger zijn. Afbeeldingen behouden ook hun kleuren voor meer dan honderd jaar, volgens het onafhankelijke onderzoeksinstituut Wilhelm Research. Een foto afgedrukt met kleurstofinkt vervaagt na een paar jaar bij daglicht.
• Het papier:Een goed papier moet veel inkt kunnen absorberen met een scherpe rand. Net als de inkt moet het zo goed mogelijk bestand zijn tegen licht en veroudering. Archiefpapier voor fine art wordt meestal gemaakt van katoen en is zuurvrij.

Of je dit allemaal nodig hebt hangt af van het gebruik van de afdrukken: als je alleen een kiekje van je vakantie op de koelkast wilt prikken, heb je geen fine art kwaliteit nodig. De situatie is anders als je je foto's wilt tentoonstellen, verkopen of archiveren. Dan is alleen het beste goed genoeg en moeten de foto's lang meegaan.

Beperkte mogelijkheden voor thuisgebruik

De keuze aan fotoprinters met pigmentinkten is beperkt. Epson en Canon hebben de markt stevig in handen. Voor professionals zijn er apparaten van beide fabrikanten waarmee je enorme foto's kunt afdrukken. De Epson SureColor SC-P9500 kan bijvoorbeeld papier van 112 centimeter breed afdrukken vanaf een rol.

Deze grootformaat printers zijn te omvangrijk voor thuisgebruik. Apparaten die nog wel op een tafel passen zijn hier interessant. Van Epson zijn dat de SureColor SC-P700 en SC-P900. Canon's imagePROGRAF PRO-300 en PRO-1000. De kleinere modellen kunnen afdrukken op papier tot A3+, de grotere tot A2+. De modellen van Epson printen ook vanaf een rol - tot een breedte van 32,9 cm (SC-P700) of 43,2 cm (SC-P900). Voor de laatste moet je de benodigde roleenheid apart aanschaffen.

Omdat fine art printers een nicheproduct zijn, gaat de ontwikkeling langzaam en is innovatie zeldzaam. Productcycli duren veel langer dan bij andere technische apparaten. De Canon PRO-300 en de huidige modellen van Epson zijn in 2020 gelanceerd en worden daarom als relatief nieuw beschouwd. De Canon PRO-1000 is al acht jaar oud, wat hem niet automatisch slechter maakt. Hij zou echter binnenkort wel een opvolger kunnen krijgen.

Epson SC-P900 vs. Canon PRO-1000

Ik besloot de twee A2 printers te vergelijken in mijn eigen test. Ik vind de extra benodigde ruimte in vergelijking met de A3 modellen gerechtvaardigd. Het grotere maximale papierformaat weegt op tegen het nadeel. Ik print meestal in A3+, wat goed geschikt is voor foto's in 3:2-formaat. Maar voor foto's om op te hangen, wil ik de A2 optie. Hier is een overzicht van de meest voorkomende papierformaten voor fine art papier:

Ik zie het verschil tussen de Epson SC-P900 en de Canon PRO-1000 al voordat ik hem uitpak: de printer van Canon is een beest van 32 kilo. De doos is ook zo lomp dat ik hem onmogelijk alleen kan dragen. Het model van Epson weegt met 15 kilo minder dan de helft en kan zonder hulp naar een andere locatie worden verplaatst. Ondanks hetzelfde afdrukformaat is de SC-P900 ook veel compacter. Dit bespaart ruimte op tafel.

Met fine art printers kun je niet hopen op "plug and play". Het instellen duurt meer dan een uur. Er moeten tien verschillende inktpatronen worden geschud en geplaatst voor Epson en twaalf voor Canon. Daarna volgen software-installaties en initialisatieprocessen. Van beide fabrikanten krijg ik tenminste gedetailleerde digitale instructies. Die van Epson zijn beter geïllustreerd.

Na de installatie komt de procedure pas echt op gang. Ik vervloek de verwarrende structuur van de instellingen. Voor een goed resultaat heb ik de juiste driver nodig, het juiste kleurprofiel voor mijn papier, de juiste Photoshop instellingen en de juiste printerinstellingen. Ja, dat zijn allemaal verschillende dingen. Toen ik jaren geleden voor het eerst printte, was ik compleet overweldigd. Ik zal in dit artikel niet in detail ingaan op de instellingen, maar dat doe ik in het volgende artikel.

Het goede nieuws over beide printers: met de juiste instellingen leveren ze fantastische resultaten. Ik zou ze als gelijkwaardig willen omschrijven. In een blinde test kon ik nooit raden welke afdruk van de SC-P900 kwam en welke van de PRO-1000. De kleuren zien er op beide briljant uit en ik kan de fijnste structuren onderscheiden als het bronmateriaal maar goed genoeg is. Het is erg leuk om thuis beelden van deze kwaliteit af te drukken.

De verschillen in verwerking zijn ook klein. Epson heeft hier vooruitgang geboekt: bij het vorige model SC-P800 moest de zwarte cartridge worden verwisseld bij het wisselen van mat naar glanzend papier. Dit was vervelend en kostte kostbare inkt omdat het zwarte kanaal in de printkop elke keer werd doorgespoeld. De SC-P900 heeft eindelijk aparte kanalen voor de twee cartridges - net als de Canon PRO-1000. Epson heeft ook verbeteringen aangebracht aan de invoer. Deze plaatst het papier nu in het midden en "slikt" zichzelf niet meer voortdurend in, zoals bij de SC-P800 het geval was. Dit is een ander probleem dat de Canon PRO-1000 nooit heeft gehad.

Tijdens mijn testen voerden de printers papier tot 250 g/m² betrouwbaar door via de bovenste invoer. Boven 300 g/m² hadden beide printers last van uitval. Handmatige invoer wordt aanbevolen voor papier van deze dikte. Dit is veel gebruiksvriendelijker met de Canon PRO-1000. Ik kan afzonderlijke vellen papier in een diepere invoer aan de achterkant duwen tot aan de aanslag, waarna de printer het overneemt. Bij de Epson SC-P900 moet ik een slede aan de voorkant uittrekken en het papier erin rijgen. Een lastige zaak. Nadat ik het via het touchscreen heb bevestigd, brengt de printer het papier in de eindpositie en moet ik de slede weer sluiten. Pas dan kan ik aan de slag. Als je veel zwaar papier gebruikt, ga je je na verloop van tijd ergeren aan het omslachtige proces.

Voorzichtig, duur

Voordat je naar buiten rent en een van de twee printers koopt, moet je je bewust zijn van de extra kosten. Kunstdruk is duur

Naast de printer heb je een goede monitor nodig. Zonder monitor kun je beelden niet goed beoordelen en verspil je inkt en papier. De monitor moet de AdobeRGB kleurruimte zo volledig mogelijk dekken en correct weergeven. De beste keuze is een gespecialiseerd apparaat zoals de Eizo CG2700X, die ik ook voor mijn test gebruik. Er zijn goede alternatieven verkrijgbaar van BenQ, Asus of Dell.

Op zijn minst moet je je monitor kalibreren met een kleurmeter zoals de Datacolor Spyder X Pro. Om de uiteindelijke afdrukken goed te kunnen beoordelen, moet het licht op je werkplek ook goed zijn. Voor een echt kleurnauwkeurige workflow zijn er dure gestandaardiseerde lichtbronnen. Zo ver hoef je niet te gaan. Zelfs een lamp met een goede CRI-waarde helpt al. Een ander handig accessoire zijn katoenen handschoenen, zodat je je afdrukken niet verpest met vingerafdrukken.

De inkt is echt duur. Bij Epson kost een set inktpatronen 400 frank voor in totaal 500 milliliter. Bij Canon is dat 600 frank voor 960 milliliter. Hoeveel foto's je kunt afdrukken hangt af van het formaat, het papier en de afdrukkwaliteit. Voor een foto op A3+ formaat gebruik je volgens de testen gemiddeld ongeveer 2 frank aan inkt. Als je maar een paar afbeeldingen per keer print, wordt er ook veel inkt gebruikt voor het schoonmaken.

En dan is er nog het papier. Goedkope varianten van Epson en Canon kosten 1 frank per A3+ vel. Ze zijn prima voor prints met een korte levensduur. Maar zuurvrij fine art papier zoals Hahnemühle Photo Rag kost vier keer zoveel - en is zijn prijs waard als je wilt dat een afdruk er bijzonder goed uitziet en lang meegaat.

Een andere kostenfactor: afgekeurde afdrukken. Niet elke afdruk is meteen goed. In vlagen van verstandsverbijstering heb ik al eens de verkeerde kleurprofielen geselecteerd of een A4-afbeelding op A3-papier afgedrukt. En zelfs na het beoordelen van de foto op een kleurnauwkeurige monitor kan een afdruk er soms te donker uitzien of op een andere manier niet naar mijn zin zijn. Ik schat de totale kosten per geslaagde afdruk als volgt:

Grote ruimte nodig

Je moet ook rekening houden met de benodigde ruimte. De printer alleen al neemt een half bureau in beslag. De lengte van de lades aan de voor- en achterkant moet je niet onderschatten. De lichtere Epson SC-P900 kan compact worden opgevouwen en opgeborgen als je hem maar zelden gebruikt. Bij het afdrukken wil je ook ruimte op tafel hebben voor een open doos papier, omdat je zware media het beste stuk voor stuk kunt laden.

Je hebt een plek nodig om de voltooide afdrukken tentoon te stellen. Dit vereist veel ruimte, vooral als je meerdere afbeeldingen naast elkaar wilt bekijken. Bijvoorbeeld omdat ze deel uitmaken van een serie. Een plek met veel natuurlijk licht is het beste. Bijvoorbeeld een eettafel bij een raam. Afdrukken voor het archief moeten netjes worden georganiseerd in dozen. Ze stapelen zich ook op in de loop der tijd - en horen niet thuis in een vochtige kelder. De inkten en papieren voelen zich het prettigst bij een constante temperatuur van ongeveer 20 graden Celsius en een luchtvochtigheid van ongeveer 40 procent.

Is het de moeite waard?

Zoals je ziet, kost het behoorlijk wat moeite om zelf afbeeldingen van hoge kwaliteit af te drukken. Financieel gezien heeft het alleen zin als je het regelmatig doet. Anders zijn de aanschafkosten het nauwelijks waard en verspil je veel inkt met het schoonmaken van de printkop. Voor een paar fine art afdrukken per jaar kun je je foto's beter naar een professionele printshop brengen. Het nadeel van naar een professional gaan: het is elke keer weer een horde en je geeft een deel van de controle op.

Als hobbyfotograaf bekijk ik de vraag meer filosofisch: Is fine art afdrukken zo leuk dat het de moeite waard is? Ik heb mijn persoonlijke antwoord nog niet gevonden. Het plezier van geslaagde afdrukken is groot. Maar ik weet niet echt wat ik ermee moet doen. Ze ophangen? Ja, maar op een gegeven moment hangen de muren vol. Weggeven? Ja, maar alleen als de persoon er iets mee kan doen. Archiveren? Ja, maar alleen als iemand er later ook echt naar kijkt.

Het plezier van printen op groot formaat wordt tenietgedaan door de grote benodigde ruimte naast de kosten. Een apparaat als de Canon PRO-1000 zou voor mij duidelijk te groot en te zwaar zijn. De Epson SC-P900 is handzamer. Of hij gevoelig is voor fouten door zijn lichtere constructie kan ik na de korte testperiode niet zeggen. Ik heb niets negatiefs gemerkt. Ik herken ook geen verschillen in de afdrukkwaliteit. Die is bij beide printers uitstekend. De kleinere inkttanks van Epson lijken me logischer als occasionele printer en ik heb er maar tien nodig in plaats van twaalf zoals bij Canon. Voor mij wint de SC-P900 daarom de vergelijking.

In het volgende deel van de serie laat ik je kennismaken met het thema dat de meeste hobbyisten waarschijnlijk afschrikt: afdrukinstellingen en kleurbeheer.