Een familiegeschiedenis tussen Aargau, Trinidad en India

Rügen, Londen, Menziken in Aargau, Trinidad, India en een beetje Schotland. Het zijn deze namen, deze plaatsen, waarlangs het leven van Martin R. Dean en dat van zijn voorouders werd geleefd, geleden en verdragen. Het zijn deze plaatsen die Dean bezoekt in zijn autobiografische roman "Tobacco and Chocolate". In zijn herinneringen, in verhalen verteld door zijn familieleden, in foto's in een oud album van zijn overleden moeder.

Deans zoektocht en reis begint met de dood van zijn moeder. De reis naar zijn eigen verleden en jeugd op het Caribische eiland Trinidad, waar zijn vader vandaan kwam. Zijn biologische vader, die zijn moeder achterliet met zijn jonge zoon nadat hij haar in een dronken bui had geslagen. De biologische vader wiens bestaan de hele Zwitserse kant van de familie heeft onderdrukt, ontkend en uiteindelijk ruim 50 jaar uit hun leven heeft gewist.

Een compositie in mineur

Dean schrijft over zijn herinneringen aan zijn moeder en grootouders in dichte, precieze en levendige taal. Vooral over zijn oma, met wie hij een intieme band had. Elk woord is een noot, elke zin een melodie, die samenkomen in een grandioze symfonie over kolonialisme en racisme. De muziek wordt uitgevoerd op een multicultureel en multi-etnisch Caraïbisch eiland en in een klein Zwitsers dorp.

Een compositie in mineur. Want hoe mooi en elegant de taal ook is, de gevoelswereld van de verteller klinkt bitter, zelfs verbitterd. Afgezien van zijn grootouders lijkt hij niet geaccepteerd, laat staan gewild, te zijn op school, in het dorp of in zijn familie. Dit kan niet brutaler worden uitgedrukt dan in de laconieke woorden van de executeur na de dood van de moeder: "Je bent waarschijnlijk nooit geadopteerd", en daarom wordt hij niet opgenomen in de gemeenschap van erfgenamen.

Brits kolonialisme ontmoet Schwarzenbach Zwitserland

Zo verlaat hij het huis van zijn moeder en lang overleden stiefvader, de "betonnen villa" in het kleine Aargauer dorp Menziken, met alleen een oud fotoalbum van zijn moeder. Dit album vormt het startpunt van Deans reis naar zijn eigen verleden. Een reis die hij eerst in zijn hoofd begint aan de hand van de foto's en daarna voortzet in Trinidad. Hij ontmoet familieleden van zijn biologische vader en luistert naar het gelaagde verhaal van zijn familie, die oorspronkelijk uit India kwam. Een verhaal van kolonialisme, slavernij, vernedering, vooruitgang, verkrachting, macht en onmacht.

De reis neemt ons ook mee naar het Zwitserse platteland in de jaren zestig en zeventig. De jaren van de seizoenarbeiders, voornamelijk uit Italië. De jaren rond het xenofobe Schwarzenbach Initiative en de pogingen van de grootmoeder, die uit Rügen immigreerde, en de moeder, die een zoon en een man uit het Caribisch gebied had, om meer Zwitsers te leven dan Zwitsers. En daarom alles uit te roeien, alles wat buitenlands is.

De blik van de buitenstaander

Dean toont dit leven, deze samenleving, vanuit het perspectief van de buitenstaander, zowel in Trinidad als in Zwitserland. En hoe bitter de ondertoon van dit verhaal ook is, het laat er geen twijfel over bestaan hoe hecht hij altijd met zijn moeder was. Ook al zag hij haar tegen het einde van haar leven steeds minder. Zelfs als hij haar beschrijft als een vrouw met twee gezichten, zijn handlanger en zijn verraadster. Ook al heeft ze haar Caribische verleden verdrongen en ontkend.

Aan het eind laat Dean ons achter met het conflict dat hij voelde tegenover zijn moeder: Verontwaardiging dat ze hem effectief uit de familie had gewist en verdriet dat ze dood is - en met haar, een deel van hemzelf.

Zo ambivalent als de auteur zich voelt, zo ambivalent blijft de lezer achter na het lezen van het boek. Ergens tussen medelijden met dit bitter tragische levensverhaal - zoals het vaak lijkt - en bewondering voor de expressieve en goed gecomponeerde taal waarmee Martin R. Dean dit levensverhaal vertelt.