Maskersnijden: Levende traditie uit Sarganserland
Heks, Krampus, dorpsorigineel - met carnaval glijden de inwoners van Sargans in heel verschillende rollen. De gesneden maskers zijn bekend over de hele wereld. Ze worden gedurende vele uren met de hand gemaakt, bijvoorbeeld door Bruno Bless en zijn snijvrienden in Flums.
Het station heeft vier sporen, maar geen informatieborden. Vanuit de kiosk lijkt er geen weg in de goede richting te zijn. Het enige wat ik voor me zie zijn industriële gebouwen, lege parkeerplaatsen en desolate weilanden. Een snelle blik op Google Maps helpt. De wandeling door het dorp voert langs pizzakebabkoeriers en verschillende kappers (Coiffeur Barbara, Tamaras Haarbuudä, Coiffeur Hair Fantasy, Coiffeursalon Thomas). Ik hoor geen geluid, in de meeste flats brandt geen licht, en toch is het kort voor zes uur 's avonds op een koude en natte dinsdagavond. Eigenlijk is het sluitingstijd. Ik vang de kerk in het oog, die me voor het eerst een gevoel van de dorpskern geeft. Bruno Bless, de reden van mijn bezoek aan Flums, staat langs de kant van de weg.
Hij moet me de traditie van het maskersnijden laten zien.
Een immigrantentraditie
Bruno is voorzitter van de Schnitzerfreunde Flums. Een snelle "hallo", dan gaan we naar de kelder van het stadhuis. Hier bevindt zich het Masker Museum Sarganserland. 200 hedendaagse en historische larven - zoals de maskers hier worden genoemd - uit alle acht gemeenten van de regio sieren de kalkpleisterwanden van de gewelfde kelder. "De traditie gaat terug tot Zuid-Duitse en Zuid-Tiroolse beeldhouwers die in de 19e eeuw in opdracht heilige werken maakten. De plaatselijke bevolking was nieuwsgierig en probeerde het snijden zelf uit. Toen de regio Sargans 200 jaar geleden door hongersnood werd geteisterd, hadden veel gezinsvaders extra inkomen nodig om hun kinderen te onderhouden. Ze hakten hout of verkochten larven," legt Bruno uit.
Zo werd het ambacht langzaam een traditie in de regio. Bruno beleeft het al meer dan 30 jaar. Hij was in die tijd actief in de carnavalsvereniging, maar wilde niet alleen de traditie van het dragen van larven versterken, maar ook die van het maken ervan. In 1991 richtte hij samen met enkele andere Flums carvers de Flums Carving Friends op, waar hij sindsdien de functie van voorzitter bekleedt.
Bruno's vaardigheden zijn meteen te bewonderen in het museum. Een of twee larven hebben de tentoonstelling gehaald. Onder andere de Zahnärztli. "Mijn zoon moest naar Chur voor zijn jaarlijkse controle. In de wachtkamer stond een klein rudimentair gipsen figuurtje dat een tandarts moest voorstellen. Ik schetste het omdat ik meteen een idee had voor een larve." Hij besteedt 80 uur aan het snijden van het gezicht, normaal 35 tot 40 uur. Een minitandarts steekt uit de mond van de patiënt en knijpt aan een hoektand. "De tanden zijn van een koe, de rest is helemaal uit een stuk lindehout gesneden."
Carving waar vroeger gevoetbald werd
Het pad van theorie naar praktijk leidt eenmaal door het slaperige dorp. 25 jaar geleden namen de snijvrienden hun intrek in het oude clubhuis van FC Flums en richtten daar, na ongeveer 3500 uur hard werken, hun werkplaats in. Buiten, links van de toegangsdeur, lachen gezichten naar beneden vanaf de stam van een oude lindeboom die heel wat gezien moet hebben. Tenminste de diepe groeven die van hun voorhoofd naar hun wangen lopen suggereren dat. "De boom werd gekapt en gratis aan ons aangeboden. Zoveel hout kost anders een klein fortuin. Helaas was de linde van binnenuit helemaal verrot, alleen de stam bleef over. Dus ik heb er in ieder geval iets van gemaakt," zegt Bruno.
Naast dit hobbywerk geven de tien leden ook regelmatig snijcursussen voor amateurs. Aan het eind moet iedere deelnemer een mooi, kant-en-klaar rekkersnijwerk mee naar huis kunnen nemen. "Dit betekent dat we vaak bijna de helft van het werk op ons nemen door hulp aan te bieden," zegt Romy. Ze is er al vijf jaar bij betrokken en is daarmee het jongste lid van de vereniging - en de enige vrouw. "Ik ben altijd op zoek naar vrouwelijke steun, maar geen van mijn vrienden heeft er zin in."
In het begin is het potlood
Stap voor stap legt ze me uit hoe een larve wordt gemaakt. Ze staat op haar plaats - elk lid heeft er een - en bladert door tientallen pagina's van een geïllustreerde handleiding die alle beginners volgen. Het eerste is om te markeren. Met een potlood worden de gelaatstrekken anatomisch correct ingetekend. "De ogen worden vaak te hoog gezet, omdat de haarlijn vaak vergeten wordt," interrumpeert Bruno. Pas dan komt het snijgereedschap in beeld. Het platte snijijzer wordt gebruikt om de neus aan te pakken. "Het markeert het hoogste punt van het gezicht, dus moet het eerst worden uitgehouwen." Na de neus komen de ogen, dan de lachrimpels en de mond. Als alles past, wordt het uitgehold, zodat de larve ook over het gezicht past. "In houtsnijkringen zeiden ze vroeger dat elk masker minstens één keer gedragen moet worden," zegt Bruno.
"Als ik snij, kan ik al het andere blokkeren en me gewoon concentreren op de afzonderlijke sneden," zegt Heiri, die al 20 jaar bezig is en momenteel zijn gereedschap slijpt. "Beroepsmatig ben ik polymechanicus. Het zachte hout vormt een mooi evenwicht met het harde metaal." Veel andere leden lijken het ook zo te zien: Constructiemonteur, metaalbewerker, precisiemonteur en monteur zijn er bij. Maar het is niet alleen het solitaire snijwerk dat de leden elke dinsdag naar het clubhuis trekt.
Ze vertellen anekdotes, maken grappen over elkaar en bieden me een glas van hun eigen schnaps aan. "Het is zelfgemaakt en het etiket is ontworpen met ons logo," vertelt Romy me, voordat we in bijna volledig gezelschap proosten. Alleen Beat werkt geconcentreerd aan zijn stoel. "Hij moet waarschijnlijk wat werk in opdracht laten doen," zegt Bruno.
De larven van de snijvrienden zijn gewild. Hun werken waren onder andere al te zien op de Zwitserse herenkampioenschappen skiën, op Schwinger evenementen en op de Internationale Masker Tentoonstelling in New Delhi. "Ondertussen zijn mijn larven op elk continent minstens één keer vertegenwoordigd," vertelt Bruno bijna als terzijde.
De vrouw van de postbode wordt een Flums larvenicoon
De "Chrottni", de bekendste Flumser larve, is het meest gevraagd voor dergelijk werk. "Ongeveer 100 jaar geleden was er hier in het dorp een vrouw die meer wist dan wie dan ook. Ze kon al deze kennis niet voor zichzelf houden en bracht het aan de mensen op het dorpsplein. Al snel werd duidelijk waar ze alle roddels vandaan haalde: als vrouw van de postbode maakte ze gewoon alle brieven open." Een gevonden voer voor de carnavalsverenigingen en houtsnijders die graag een karikatuur maakten van dorpse originelen. "Iedereen die een bijzonder verhaal of een opvallende fysieke eigenschap had, kwam vrijwel zeker aan de beurt in de Fasnacht."
De Fasnacht - of Butzne in het Sarganslandse dialect - heeft traditioneel een katholiek karakter, als een manier om helemaal los te gaan voor de vastentijd. Mensen glijden in een andere rol en kunnen zo hun remmingen afwerpen. "Zo durfde men het hoofd van de baas eens te wassen," zegt Bruno. Tegenwoordig heeft de Butzne wat van zijn uitstraling verloren, wat te wijten is aan de vermenging van mensen in het dorp. "De afgelopen jaren zijn er veel nieuwe mensen bijgekomen, wat verheugend is. Maar ze hebben nog steeds geen sterke band met het dorp en zijn tradities.
De tien snijvrienden zijn verschillend. Elke week houden ze de traditie in ere. Aan de muur achter elke snijplaats hangen de respectievelijke larven. Elk lid heeft zijn eigen stijl, die soms zelfs een leek opvalt. Romy heeft vaak gezichten met florale elementen "en altijd met oren". Bruno daarentegen snijdt zonder sporen van het mes achter te laten. Alsof hij er stiekem nog steeds over maalde. Marcus, Bruno's buurman en het enige actieve lid van een carnavalsgroep (althans voor dit jaar, daarna is het afgelopen), snijdt vaak karikaturen en Krampusse.
Het begin is echter nog ver weg.
Maar het begin is voor allemaal hetzelfde: een blok hout van 13 centimeter hoog. Soms Weymouth pine, soms Canadian cedar, maar 90 procent kalk. "Het hout moet minstens vier jaar drogen voordat het gekapt kan worden. Eerst gaat de schors eraf, zodat het hout niet door wormen wordt aangevreten, daarna wordt het gestapeld, beschermd tegen het weer," legt Marcus uit.
Tijd bestaat niet meer
Met een shot schnaps in me, waag ook ik me aan een larie. Eerst moet ik de ogen op het hout tekenen. Dat alleen al overweldigt me. Ik beweeg het potlood slechts aarzelend, maar uiteindelijk krijg ik lof. "Je had niet eens een gum nodig, bravo!" Geïnspireerd door Bruno's woorden durf ik met meer vertrouwen te kerven. Ik beweeg de stijltang nauwelijks meer dan vijf millimeter en alles is al fout. "Je moet het mes laten gaan," zegt Marcus, die ook naar me kijkt en meteen laat zien wat hij daarmee bedoelt. Hij drukt het gereedschap niet met kracht in het hout zoals ik doe, maar laat het erover glijden. "Het hout wijst de weg, de hand fungeert slechts als vangrail," probeer ik, maar het werkt niet echt. Nogmaals breng ik het strijkijzer aan. En dan nog. Hooguit is er minimale vooruitgang te zien.
Terwijl ik met mijn rechterhand het snijmes langzaam over het lindehout laat glijden en met mijn linkerhand stabiliteit geef, vervaagt alles buiten de diameter van dit onafgewerkte gezicht. Elke snede met het mes houdt de Sarganslandse maskertraditie levend. Elke snede zorgt ervoor dat het verhaal van de "Chrottni" na nog eens 100 jaar nog steeds verteld wordt. Ik begin te begrijpen hoe men zich volledig aan het vak kan geven.
"Wanneer vertrekt je trein eigenlijk?" Bruno's woorden rukken me uit mijn gedachten. Nu pas besef ik hoe laat het al is. Ik moet me houden aan het tijdschema van de SBB. En het is niet bepaald regelmatig op dit uur. Het "hallo" aan het begin is even kort als het "afscheid" aan het eind. Ik laat mijn snijdende vrienden achter in de warme kamer en loop de lege straten in, waar jaren '70 gebouwen en oude arbeiderswijken naadloos in elkaar overgaan. Langs desolate weilanden en gesloten kapsalons.
Het station zonder displayborden lonkt.
32 mensen vinden dit artikel leuk
Mijn horizon verbreden: zo zou ik mijn leven in een paar woorden samenvatten. Ik hou ervan nieuwe dingen te ontdekken en meer te leren. Ik ben voortdurend op zoek naar nieuwe ervaringen op alle gebieden: reizen, lezen, koken, cinema of zelfs DIY.
