Hoge bloeddruk: een onzichtbaar gevaar (vooral voor vrouwen)

Hypertensie, de "stille moordenaar": Volgens het global hypertension report van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) uit september 2023 lijdt een op de drie volwassenen aan hoge bloeddruk - en van degenen die hieraan lijden, worden vier op de vijf niet adequaat behandeld. Ze zijn zich misschien niet eens bewust van hun aandoening. Dat komt omdat hypertensie zonder symptomen optreedt, tenminste in het begin.

Maar een permanent hoge druk beschadigt de bloedvaten: hypertensie wordt beschouwd als de grootste risicofactor voor hart- en vaatziekten, de belangrijkste doodsoorzaak in Zwitserland. Net als in Duitsland en Oostenrijk. Volgens prognoses zou echter de helft van alle hartaanvallen en beroertes kunnen worden voorkomen als hoge bloeddruk tijdig zou worden herkend en behandeld.

Statistisch gezien hebben mannen iets vaker last van hoge bloeddruk dan vrouwen. Maar vooral op jongere leeftijd. Bij vrouwen treedt hoge bloeddruk meestal pas op na de menopauze. En dan keert de verhouding om: Zo rond het 65e levensjaar hebben vrouwen statistisch gezien meer kans dan mannen.

Hypertensie moet gendersensitief worden benaderd, zegt Prof. Dr. Burkhard Sievers. Hij is hoofdarts in de Kliniek voor Cardiologie, Angiologie, Pneumologie, Nefrologie en Intensive Care in de Sana Kliniek in Remscheid en eigenaar van de privépraktijk Cardiomed24 in Meerbusch bij Düsseldorf. In dit interview vertelt hij me wat belangrijk is om te weten over hoge bloeddruk - voor zowel mannen als vrouwen.

**De WHO waarschuwt dat hoge bloeddruk een "stille moordenaar" is. Bij welke waarden wordt het kritiek? **

**Prof Dr Sievers: **Er is een boven- en een onderwaarde en beide waarden beschrijven de elasticiteit van de bloedvaten en bepalen ook de grenzen van hoge bloeddruk. Een normale bloeddruk ligt meestal ruim onder de 140 tot 90 mmHg (millimeter kwikkolom, een meeteenheid voor druk, red.). Als er echter een 24-uurs bloeddrukmeting wordt uitgevoerd, moet deze overdag gemiddeld lager zijn dan 135 tot 85 en 's nachts lager dan 120 tot 75. Dit zijn de grenswaarden voor een hoge bloeddruk. Let wel, dit zijn de grenswaarden. Als je naar de huisarts gaat en een bloeddruk meet die rond de 140 over 90 ligt, dan wordt deze nog twee of drie keer op verschillende tijdstippen gemeten. Als de waarden hetzelfde blijven, wordt een langetermijnmeting over 24 uur aanbevolen. De gemiddelde waarden kunnen dan worden gebruikt om te beoordelen of je wel of geen hoge bloeddruk hebt.

Aannemend dat er sprake is van een ziekte. Wat moet je als eerste doen?

Het eerste wat we adviseren is een verandering van levensstijl, wat inhoudt dat je voeding en duursport in je dagelijks leven integreert en stopt met roken en drinken. Als dit niet genoeg is, wordt een behandeling met medicijnen aanbevolen. Persoonlijk pak ik het echter iets anders aan, omdat ik het uit ervaring weet: Je levensstijl veranderen is vaak niet zo eenvoudig. Als de waarden in het voordeel van behandeling zijn, adviseer ik daarom milde bloeddrukmedicatie parallel aan de verandering van leefstijl. Op deze manier heb je niet een aantal maanden of zelfs jaren helemaal niets gedaan, wat zo'n verandering van leefstijl soms kan duren, en de patiënt onbehandeld gelaten. Bij deze parallelle aanpak wordt de medicatie voortdurend onder de loep genomen, zodat de dosis wordt verlaagd, verhoogd of zelfs stopgezet als er tekenen van verbetering zijn. Het hangt echt af van de discipline van elk individu.

**Je noemde standaard- en grenswaarden voor hoge bloeddruk. Zijn deze waarden hetzelfde voor mannen en vrouwen? **

Dat is een goede vraag. Laat ik hem eerst beantwoorden met de resultaten van de Deutsche Hochdruckliga e.V. en de European Society of Hypertension en alle commissies die zich hiermee bezighouden: In de huidige richtlijnen is er geen geslachtsspecifiek onderscheid in de definitie van bloeddruklimieten. Er wordt dus geen onderscheid gemaakt tussen mannen en vrouwen of tussen verschillende mensen, maar - ongeacht hoe lang of kort iemand is, of hoeveel spiermassa hij of zij heeft - er gelden altijd dezelfde grenzen. Sommige onderzoeken hebben nu echter aangetoond dat Vrouwen hebben baat bij een lagere bloeddruk dan mannen. Voor vrouwen ligt de drempelwaarde eerder bij 120 over 80 dan bij 140 over 90. En we weten ook uit deze onderzoeken dat het aantal complicaties, d.w.z. blijvende schade zoals beroertes, hartaanvallen en hartfalen, bij vrouwen aanzienlijk kan worden verminderd als hun bloeddruk lager is dan 120 tot 80.

Dus vrouwen met hoge bloeddruk moeten eerder en op een andere manier medicijnen krijgen?

Ja precies, bij vrouwen zou je al bij waarden boven de 120 tot 80 eerder beginnen met veranderingen in leefstijl, duursporten, veranderingen in dieet en ook medicamenteuze behandeling. Volgens de huidige richtlijnen en de algemene medische inzichten zijn dit nog steeds volledig normale bloeddrukwaarden waarbij het voorheen niet zou zijn opgekomen om actie te ondernemen of zelfs maar medicijnen voor te schrijven. Studies suggereren echter dat vrouwen zelfs bij lagere systolische bloeddrukwaarden (boven 120 mmHg) een vergelijkbaar risico hebben op blijvende gezondheidsschade als mannen bij hogere systolische bloeddrukwaarden.als mannen met hogere systolische bloeddrukwaarden (hoger dan 160 mmHg voor het risico op een hartaanval en hoger dan 140 mmHg voor het risico op een beroerte).

Dus je moet mannen en vrouwen niet over één kam scheren en dezelfde drempelwaarden definiëren. Duitse, Europese en Amerikaanse richtlijnen lopen in dit opzicht nog steeds achter. Toch zijn er voordelen in de VS: de Amerikaanse gezondheidsautoriteiten maken geen onderscheid tussen mannen en vrouwen, noch wat betreft de behandeling, noch wat betreft de definitie van drempelwaarden. Ze raden echter aan om de behandeling te starten vanaf een waarde van 130 tot 80, wat betekent dat vrouwen in theorie beter af zijn in de VS omdat de behandeling daar eerder wordt gestart.

**Weet onderzoek waar deze verschillen vandaan komen? **

Hormonen spelen met name in de gendergeneeskunde een belangrijke rol. Er is veel aandacht voor vrouwelijke geslachtshormonen, maar ook voor de veranderingen in mannelijke geslachtshormonen gedurende een mensenleven. Feit is dat vrouwen lange tijd beschermd worden tegen hart- en vaatziekten door oestrogeen. Dit werkt goed tot de menopauze. Omdat de oestrogeenspiegel, d.w.z. de vrouwelijke geslachtshormonen, dan "keldert" en nog maar in geringe mate aanwezig is, gaat het beschermende effect dan verloren en halen vrouwen snel de achterstand op mannen in wat betreft hun kwetsbaarheid voor hart- en vaatziekten. En dan zijn er natuurlijk nog risicofactoren zoals stress, aanleg, diabetes, enz. Voor vrouwen komt daar vaak nog de last van kinderen en gezin bij. HypertensieHypertensie blijft vaak onopgemerkt omdat het in het begin asymptomatisch is. Later kan het leiden tot symptomen zoals duizeligheid, hoofdpijn of slaapstoornissen. Zijn er ook geslachtsspecifieke verschillen in de symptomen?Je hebt een aantal van de belangrijkste symptomen genoemd, maar ook hier is het belangrijk om het verschil tussen de seksen te benadrukken. Dit komt doordat vrouwen deze vaak onkarakteristieke, kameleonachtige symptomen vaak niet goed categoriseren - en ze negeren of bagatelliseren. Andere symptomen zijn bijvoorbeeld algemene nervositeit, onrust en verminderde veerkracht. Dit zijn allemaal symptomen die niet per se duiden op een hoge bloeddruk. De basisregel is daarom: als je plotseling symptomen hebt die je eerder niet had, moet je ze niet licht opvatten. Het doel is om hoge bloeddruk in een vroeg stadium te herkennen en te behandelen om complexere schade te voorkomen of uit te stellen. Overigens: hart- en vaatziekten kunnen ook vasculaire dementie uitlokken. Er zijn vormen van dementie die worden veroorzaakt door verkalkte, vernauwde of stijve bloedvaten, wat vaak het gevolg is van een hoge bloeddruk die jarenlang onvoldoende is behandeld. Welke vorm van dementie?Welke medicijnen worden gebruikt om hoge bloeddruk te behandelen?Er zijn in totaal zeven of acht medicijnen beschikbaar, die bij ernstige hoge bloeddruk ook met elkaar gecombineerd kunnen worden. In eerste instantie begint de behandeling met één, meestal twee medicijnen. De aanpak moet altijd individueel zijn.Waarop moet de geneeskunde in het bijzonder letten bij de behandeling van vrouwen en mannen?Vrouwen hebben duidelijk ongeveer 30 tot 40 procent minder van in ieder geval veel medicijnen nodig om hun volledige effect te bereiken. Dit heeft ook het voordeel dat er minder bijwerkingen optreden. Dit is bij vrouwen ongeveer 30 procent hoger dan bij mannen. Dit betekent dat vrouwen momenteel waarschijnlijk heel vaak een te hoge dosis krijgen. En dit kan er weer toe leiden dat ze stoppen met de medicatie vanwege de bijwerkingen en zeggen: "Ik neem het niet meer". Met als gevolg dat de ziekte onbehandeld blijft en de prognose verslechtert.**Zijn dit de resultaten van de zogenaamde genderdatakloof, d.w.z. het feit dat er veel onderzoek is gedaan naar mannen en niet naar vrouwen? Is er al een algemene herbezinning gaande in de richting van genderevenwichtige geneeskunde? **Het is waar: In de geneeskunde moet altijd rekening worden gehouden met het individu naast het geslacht. Alleen naar het geslacht kijken doet geen recht aan de complexiteit. Kijk dus altijd eerst naar de persoon die voor je staat. Is de persoon lang of kort, heeft hij of zij veel of weinig lichaamsvet, een hoge spiermassa of juist niet? Daarop wordt dan de dosis medicatie gebaseerd. Om terug te komen op het thema: als artsen hoge bloeddruk voorschrijven aan vrouwen, schrijven ze meestal de dosis voor die te vinden is in de bijsluiteraanbeveling. En er is een bepaald bereik. Het is echter belangrijk om te weten dat zelfs als de lagere begindosis als richtlijn wordt gebruikt, deze vaak te hoog kan zijn voor vrouwen. Met welke gevolgen?Veel patiënten komen dan terug met klachten over vermoeidheid, kou, slecht presteren en duizeligheid; in sommige gevallen kan dit zelfs leiden tot instorten. De gebruikelijke conclusie: de medicatie wordt niet verdragen, hoewel het eigenlijk aan de dosering lag. Daarom moet de dosering voor vrouwen met hypertensie langzaam worden benaderd en moet de persoon, d.w.z. de patiënt, holistisch worden bekeken. En ook al zijn er volgens de officiële richtlijnen geen geslachtsspecifieke verschillen in hoge bloeddruk, noch voor de normale bloeddrukwaarden, noch voor de bloeddruklimieten waarboven behandeling wordt aanbevolen: Het is duidelijk zinvol om vrouwen iets eerder te behandelen om een streefbloeddruk van minder dan 120 tot 80 mmHg te bereiken.