Geestelijke gezondheid: "Geestelijke gezondheid is niet vanzelfsprekend"

Goed humeur, gezonde psyche: de grote comeback na Covid? Verre van dat: het laatste Obsan rapport van het Zwitserse Observatorium voor Gezondheid laat zien: "De geestelijke gezondheid van de bevolking is eerder verslechterd dan hersteld in vergelijking met de situatie voor de pandemie. Er zijn minder zeer gelukkige of zeer tevreden mensen, matige tot ernstige symptomen van depressie (12 procent) komen vaker voor dan in 2017 (9 procent) en neigen naar meer dan in 2020 en 2021."

Gevoelens van eenzaamheid zijn zeer sterk gestegen (14 procent vs. 5 procent in 2017), vooral onder jongere mensen: Onder 15 tot 24-jarige vrouwen zei 32 procent van de respondenten zich eenzaam te voelen. Onder mannen van dezelfde leeftijd 22 procent. Over het algemeen gaf slechts een kleine meerderheid (ongeveer 52 procent) aan geen symptomen te hebben van de onderzochte psychische aandoeningen. Alarmerend is dat slechts een derde professionele hulp zoekt voor zelfmoordgedachten - dit betekent dat veel van de getroffenen niet eens zichtbaar zijn in de gezondheidszorg.

Generationele kloof: jongere mensen zijn slechter af

In het algemeen lijkt de jonge bevolking nog steeds meer mentaal gestrest te zijn dan voor de Covid-19 pandemie. Vergeleken met het gemiddelde scoren 15- tot 24-jarigen slechter op indicatoren van positieve geestelijke gezondheid en op bijna alle onderzochte ziektesymptomen. Over het algemeen rapporteert 36 procent van de jonge vrouwen ernstiger symptomen.

Conclusie: Het gaat niet goed met de geestelijke gezondheid in Zwitserland. Daarom wendde ik me tot "Pro Mente Sana", een onafhankelijke organisatie voor geestelijke gezondheid met meer dan 40 jaar geschiedenis. Het is een aanspreekpunt "voor mensen met een verstandelijke beperking, hun familieleden en professionals".

Gezondheid: herkennen, reageren, helpen

In Larissa Speziale (hoofd Gezondheidsbevordering & Communicatie) heb ik de juiste persoon gevonden voor deze zaken. Ze deelde haar kennis van "Pro Mente Sana" (o.a.: Nadia Pernollet, Hoofd Psychosociale Zaken en Dalit Jäckel, Hoofd Preventie & ensa Zwitserland) en geeft belangrijke tips voor meer weerbaarheid, veerkracht en handelingsopties bij een crisis.

**Het aantal gevallen van depressie en depressieve stemmingen is hoog. Wat maakt onze samenleving ziek? **

Larissa Speziale: Professionals gaan ervan uit dat er verschillende factoren zijn. Zoals de Obsan-enquête laat zien, is eenzaamheid een van de belangrijkste thema's. Maar zelfs daar rijst de vraag "waarom". Hier zijn enkele mogelijke redenen:

• In het algemeen zijn onzekerheid en gecontroleerd worden door anderen belastend voor de geestelijke gezondheid: Post-pandemie, oorlog in Oekraïne, klimaatverandering, inflatie, enz.
• De samenleving is nog niet in staat om te gaan met bepaalde nieuwe uitdagingen en eisen, waardoor mentale stressniveaus sterk zijn gestegen. Verschillende technologieën hebben zich bijvoorbeeld snel ontwikkeld. Onze hersenen hebben er nog niet aan kunnen wennen en dit zal waarschijnlijk nog wel even duren.
• Mediaconsumptie en sociale media zijn ook een terugkerend onderwerp van discussie. De discrepantie tussen het virtuele en het echte leven wordt steeds groter. Het communicatievolume is enorm toegenomen, wat een grote uitdaging vormt voor de hersenfuncties. Dit vergt veel energie.
• Er zijn ook verschillende aspecten van het dagelijks leven, zoals onderbrekingen tijdens activiteiten. Veel mensen onderschatten dit. Nieuw onderzoek toont echter aan dat zulke onderbrekingen enorm stressvol voor ons zijn. Het menselijk brein heeft twee tot zes keer zoveel energie nodig als we onderbroken worden tijdens een activiteit.
• Een ander belangrijk punt is sociale stress, omdat de menselijke psyche hier het gevoeligst op reageert.

**Welke ondersteuning raadt u aan in het dagelijks leven of in uitdagende levensfasen? **

Er is een heel scala aan mogelijkheden:

• Sporten en bewegen in de frisse lucht
• Sociale contacten onderhouden
• Praten over stressvolle situaties en gevoelens
• Reduceer onderbrekingen
• Neem pauzes
• Prioriteiten stellen
• Andere activiteiten die het individuele welzijn bevorderen
• Vroeg professionele hulp inroepen als dat nodig is (van een specialist of een onafhankelijk counselingcentrum)

**Waarom worden vooral jonge vrouwen getroffen? **

Jonge vrouwen maken vaker gebruik van sociale media dan jonge mannen, die vaker gamen. Wat experts veronderstellen: De daaruit voortvloeiende constante vergelijking met anderen heeft een negatieve invloed op de geestelijke gezondheid van jonge vrouwen. Ze ervaren ook sociale verwachtingsdruk. Gevoelens van eenzaamheid zijn ook bijzonder uitgesproken onder hen.

**Welke specifieke aanbiedingen zijn er in de sale? **

We bieden al enkele jaren EHBO-cursussen voor geestelijke gezondheid aan. Deze lijken erg op de bekende eerstehulpcursussen. In de "ensa" cursus leren leken hoe ze eerste hulp kunnen bieden wanneer mensen psychische problemen of crises ervaren in hun privé- en beroepsleven. De eerstehulpverleners bieden ondersteuning totdat professionele hulp het overneemt. Tegelijkertijd dragen ze bij aan het afbreken van vooroordelen tegen mensen met psychische problemen in onze samenleving. De cursussen zijn gebaseerd op wetenschappelijke bevindingen en hun effectiviteit is wereldwijd getest en bewezen.

**Stel dat iemand psychisch onwel is. Welke eerste stappen zijn dan aan te raden? **

De allerbelangrijkste stap is om de persoon in kwestie te benaderen en actief met hem of haar te praten. Het helpt om uit te leggen waar ze professionele hulp kunnen krijgen en dat het belangrijk is om die hulp te zoeken. Geestesziekten kunnen worden behandeld en meestal genezen. Hoe eerder je reageert, hoe gunstiger het verloop van de ziekte.

**Zijn er ook tekenen waar je bij jezelf op moet letten? **

Als je je een aantal weken overstuur, depressief, nerveus of ontmoedigd voelt, geen drive hebt, snel geïrriteerd bent of slecht slaapt, kunnen dit waarschuwingssignalen zijn. De campagne "Hoe gaat het met je" biedt een zelfcheck die categoriseert en verdere tips geeft: Het is belangrijk om er met iemand over te praten en/of professionele hulp te zoeken. Een psychische aandoening kan iedereen treffen en is geen reden om je te schamen of schuldig te voelen.

**En hoe kun je als familielid steun bieden en zelf mentaal stabiel blijven? **

De allereerste stap is je realiseren dat iets niet goed is. Het helpt als je een basiskennis hebt van psychische aandoeningen. Na het herkennen van deze waarschuwingssignalen is het tijd om te reageren. Concreet betekent dit dat je op een rustig moment en op een vertrouwelijke plek met de persoon moet praten over hoe hij of zij zich voelt. Communiceer en luister open en onpartijdig. Adviezen als "verman jezelf" helpen hier niet, omdat dit onmogelijk is voor mensen met psychische stress. Het is ook belangrijk om voor jezelf te zorgen als je iemand hebt bijgestaan. Het kan goed zijn om te praten over wat er is gebeurd zonder de privacy van de betrokkene te schenden. Het kan ook helpen om dingen te doen die je eigen stemming en welzijn verbeteren. Afhankelijk van de persoon kan dit lichaamsbeweging zijn, ontspanning, creatieve activiteiten, enz.

**Wanneer zijn psychofarmaca zinvol? **

In acute crisissituaties waarin het niveau van lijden erg hoog is. Bijvoorbeeld, anxiolytische medicatie kan rust brengen in een stressvolle algehele situatie (bijvoorbeeld in een acute psychose met paranoïde componenten). Het gebruik van psychofarmaca is ook nuttig als bijvoorbeeld de slaap ernstig verstoord is. Slaapgebrek leidt tot een verslechtering van de algemene gezondheidstoestand, daarom is het belangrijk dat deze menselijke basisbehoefte zo nodig met medicatie wordt aangepakt. Net als bij het gebruik van psychofarmaca in het algemeen, is het ook hier belangrijk om ervoor te zorgen dat medicatie niet zomaar wordt toegediend. Tegelijkertijd moet er worden gewezen op alternatieven en aanvullende maatregelen om de symptomen te verlichten en moeten er discussies plaatsvinden. Het is even belangrijk om informatie te geven over de toegediende medicatie: Type medicatie, effecten en bijwerkingen, risico op afhankelijkheid, etc.

**Sommige getroffenen verwachten misschien te veel van een "wonderpil" of zijn bang voor medicatie... **

Transparante informatie over de verwachtingen van een medicijn is daarom net zo belangrijk: Wat kan de medicatie doen, wat kan het niet doen. Een milde depressie kan bijvoorbeeld goed behandeld worden zonder psychofarmaca. Natuurlijk moet de persoon in kwestie ook bereid zijn om medicatie te nemen, en medicatie tegen zijn wil moet alleen worden gegeven in een noodsituatie die zijn gezondheid bedreigt. Psychotrope medicijnen zijn geen "genezing", maar ze kunnen het herstelproces ondersteunen en de getroffenen zodanig stabiliseren dat ze actief kunnen deelnemen aan hun herstel. Er zijn dus geen "toverpillen". Het werk blijft bij de getroffene zelf en moet altijd worden benaderd in een therapeutische setting.

**Wat is een goede strategie om psychische aandoeningen te voorkomen? **

Gezondheid is niet vanzelfsprekend. Maar het kan wel onderhouden worden, net als lichamelijke gezondheid. Sociale contacten, regelmatig bewegen en ontspannen, jezelf accepteren en in jezelf geloven zijn belangrijk. Nieuwe dingen leren, creatief zijn of ergens aan meedoen kan ook versterkend werken. Hoe herken je wat wanneer goed voor je is? Het helpt om te oefenen je bewust te zijn van je eigen gevoelens en ze te benoemen. Het is oké om soms niet oké te zijn. Als je de ruimte krijgt om te manoeuvreren in moeilijke situaties en als je vermogen om je emoties te uiten wordt aangemoedigd, helpt dit je om crises te overwinnen en beter om te gaan met uitdagingen. Door de eigen gevoelens actief te herkennen, kan een problematische gang van zaken in een vroeg stadium worden herkend en begeleid met gerichte professionele ondersteuning.

**Wie is de eerste tot wie je je kunt wenden met vragen over geestelijke gezondheid? **

Aanlooppunten zijn huisartsen, psychologen, psychiaters, adviescentra of ervaringsdeskundigen (lotgenoten). Onze vereniging heeft veel specifieke tips op een rijtje gezet.

**En welke tips helpen als je maar licht overstuur bent? **

Het gaat er ook om dit te herkennen, erover te praten en je af te vragen wat je eigen welzijn bevordert. De "Hoe gaat het met je?"-campagne leidt je door de dagelijkse ups en downs en geeft tips over de verschillende emotionele toestanden.

**Met name tijdens het donkere seizoen staat de geestelijke gezondheid van veel mensen extra onder druk. Hoe kijken jullie hier als deskundigen tegenaan? **

Het gebrek aan licht en warmte kan in de winter juist leiden tot seizoensgebonden depressies. Het hormoon melatonine speelt hierbij een grote rol. Door het gebrek aan daglicht maken we meer van dit slaaphormoon aan dan in de zomer. Melatonine wordt gevormd uit het "gelukshormoon" serotonine, en om serotonine aan te maken hebben we vitamine D nodig, dat wordt aangemaakt door zonlicht. Als dit ontbreekt, worden we moe, futloos en melancholisch en ervaren we de winterblues. Maar daar is een reden voor: onze voorouders konden energie besparen als het donker en koud was en er weinig voedsel was. Bij mensen met een winterdepressie is het effect aanzienlijk sterker. Lichaamsbeweging in de frisse lucht, voldoende slaap en lichttherapie kunnen helpen bij een winterdepressie.

**Heeft het thema geestelijke gezondheid al het middelpunt van de samenleving bereikt? **

Er wordt steeds meer over geestelijke gezondheid gepraat en dat is positief. Psychische aandoeningen zijn echter nog steeds zwaar taboe en worden gestigmatiseerd. Bewustwording is hier heel belangrijk. De zorgsituatie in Zwitserland loopt al tegen zijn grenzen aan. Dit benadrukt het belang van meer inspanningen en investeringen op het gebied van preventie om het probleem op maatschappelijk niveau aan te pakken.