Gedaan en afgevinkt - waarom het goed is om dingen te vergeten

"Dingen onthouden is makkelijk te leren, er zijn verschillende technieken, maar vergeten is niet zo makkelijk". Prof. Dr. Erb, een sociaal psycholoog aan de Helmut Schmidt Universiteit in Hamburg, legde het me tijdens ons gesprek op een soortgelijke manier uit.

Wat ik van hem wil weten heeft te maken met ons geheugen. Om precies te zijn: het zogenaamde Zeigarnik-effect. En dat heeft te maken met het vergeten van dingen zodra ze gedaan zijn.

Het Zeigarnik effect ontlast de hersenen

Volgens geschiedenis ontdekte de Russische psycholoog Bljuma Zeigarnik het effect in 1927 - bij een ober in een Berlijns koffiehuis. Hij was erg goed in het onthouden van dingen zolang ze nog niet klaar waren. Zodra de bestelling werd afgeleverd, leken zijn hersenen het exacte eten en drinken dat aan elke tafel geserveerd moest worden als bij toverslag uit zijn geheugen te wissen.

De studente van de toen al beroemde psycholoog Kurt Lewin, medeoprichter van de veldtheorie, herhaalde haar observaties met verdere experimenten en stelde een regel vast: als een taak nog niet af is, onthouden we die beter dan wanneer die taak al gedaan is.

Praktisch, want zo blijven we aan de bal zolang die in de lucht is. Mediabedrijven maken bijvoorbeeld ook gebruik van dit fenomeen. Het Zeigarnik-effect is hier beter bekend als het cliffhanger-effect: tv-series houden onze nieuwsgierigheid gaande door plots voort te zetten en af te sluiten in nieuwe afleveringen. Wordt vervolgd! Maar hoe lang kunnen we geduld hebben en hoe lang duurt het effect?

Geheugen: beperkte ontvankelijkheid is normaal

Eerst: eenvoudig gezegd kan het menselijk geheugen worden onderverdeeld in twee systemen: het kortetermijngeheugen en het langetermijngeheugen. "Het kortetermijngeheugen heeft een retentieperiode van een paar seconden tot een paar minuten - mogelijk zelfs langer voor schakers," zegt professor Erb.

In de wetenschap wordt de hoeveelheid informatie die het kortetermijngeheugen over het algemeen kan vasthouden, opgevat in zogenaamde chunks - oftewel informatie-eenheden. De vuistregel, die teruggaat op de Amerikaanse psycholoog George A. Miller, is dat mensen niet meer dan 7 +/- 2 brokken informatie tegelijkertijd kunnen verwerken en vasthouden in hun kortetermijngeheugen.

Het langetermijngeheugen daarentegen. Hier wordt informatie lange tijd opgeslagen en kan zelfs jaren later nog worden teruggehaald. Het basisproces is altijd als volgt: Een begonnen taak activeert de hersenen en creëert spanning tussen de neuronen. Als deze spanning niet onmiddellijk wordt losgelaten - bijvoorbeeld omdat de taak is afgerond - neemt het langetermijngeheugen het over en onthoudt het het project dat nog openstaat.

Mensen met dementie kunnen deze overdracht niet meer maken: ze vergeten wat ze net hebben gedaan - er wordt geen informatie meer overgedragen van het kortetermijngeheugen naar het langetermijngeheugen. Er vindt dus geen verdere verwerking van de ervaring plaats, waardoor deze verdwijnt.

De weg van het kortetermijngeheugen naar het langetermijngeheugen

Terug naar het Zeigarnik-effect: dit vindt plaats in het langetermijngeheugen - maar slechts voor korte tijd. Expert Erb legt uit: "De ober uit het bovenstaande voorbeeld herinnert zich niet alleen de bestelling, maar koppelt deze ook aan de mensen en de tafel waaraan deze werd geplaatst. Daardoor gaat de informatie op korte termijn van het kortetermijngeheugen naar het langetermijngeheugen - en kan van daaruit weer worden opgeroepen.

"Als we bij de ober blijven, blijkt dat de informatie, bijvoorbeeld tafel 7, twee bier en een bockworst, bij wijze van spreken voor korte tijd in het langetermijngeheugen terechtkomt en als hij heeft afgeleverd, wordt het overschreven. De hersenen hebben deze informatie niet meer nodig en verwijderen het," zegt Prof. Erb.

Leren van vergeten en onthouden

Maar wat betekent "wissen" eigenlijk als het om het geheugen gaat? Het is inderdaad de vraag - en er is nog steeds onenigheid in wetenschappelijke kringen - of mensen wel in staat zijn om iets helemaal te vergeten. De sociaal psycholoog zegt dat hypnose ook gebruikt kan worden om oude, dus verre, herinneringen op te halen: "Er zijn verschillende trucs die gebruikt kunnen worden om herinneringen op te halen. Misschien de context vaststellen - met andere woorden, als ik weer in precies dezelfde situatie ben en me op dezelfde manier voel, is het heel goed mogelijk dat ik de inhoud van de herinnering kan ophalen."

Memotechnieken, zoals rijmpjes en mnemonics, mindmaps of verhalen, die je kunt bedenken als geheugensteun om je te helpen inhoud uit je geheugen op te halen, zijn bekend.

Laat ons je helpen: Maak bewust gebruik van het Zeigarnik-effect

Het spannende van het Zeigarnik effect is dat als je je bewust bent van het effect, je het actief kunt gebruiken. Aan de ene kant kan het effect er op natuurlijke wijze toe leiden dat je onafgemaakte taken en projecten van je werk, opleiding of universiteit mee naar huis neemt, waar ze je blijven bezighouden en je mogelijk van slaap en zenuwen beroven.

Aan de andere kant kan het effect er toe leiden dat je onvoltooide taken en projecten van je werk, opleiding of universiteit mee naar huis neemt.

Aan de andere kant kun je het Zeigarnik-effect bewust in je voordeel gebruiken:

Als je een project niet hebt kunnen oplossen of er nog niet tevreden over bent, laat het dan bewust liggen tot later. Dit is waar het zogenaamde incubatie-effect om de hoek komt kijken, zegt Erb:

"Ik maak bewust gebruik van het effect en zeg tegen mezelf: Ja, dat leg ik nu weg, ik kan niets bedenken - maar dat geeft niet. Laten we kijken hoe het er morgen of overmorgen uitziet." Het idee erachter: Oplossingen mogen spontaan in ons opkomen als er tijd voor is. Je geeft je hersenen als het ware een pauze en vertrouwt er, trouw aan het Zeigarnik-effect, op dat je de taken niet vergeet omdat ze nog niet zijn afgerond. En dat werkt soms heel goed: zowel met het werkstuk dat je nog niet af hebt voor de universiteit als met de ideeën voor het volgende kerstcadeau.