Bijziendheid: beter zicht dankzij druppels, lenzen & speciale brillen

Het wordt bijna endemisch: bijziendheid, beter bekend als bijziendheid. Steeds meer mensen hebben er last van dat ze niet goed in de verte kunnen zien - hoewel de term "verte" achterhaald wordt naarmate het aantal dioptrieën toeneemt. Dit komt omdat mensen die echt bijziend zijn (vanaf ongeveer -6 dioptrie) niet meer goed kunnen zien op een afstand van 30 tot 40 centimeter.

Volgens het International Myopia Institute is momenteel 30 procent van de mensen wereldwijd bijziend - en de trend stijgt exponentieel. Het instituut gaat ervan uit dat dit cijfer tegen 2050 zal zijn gestegen tot de helft van de wereldbevolking.

In China zijn er al rapporten van tot 95 procent van de mensen in bepaalde sociale klassen. De cijfers zijn ook hoog in Zwitserland, waar 33 procent van de volwassenen lijdt aan bijziendheid, zoals de statistieken laten zien.

Bijziendheid wordt steeds vaker vastgesteld, vooral bij kinderen. Geen wonder, want deze visuele afwijking verschijnt voor het eerst op de basisschoolleeftijd en veroorzaakt dan problemen. Klassieke "schoolbijziendheid" begint meestal op achtjarige leeftijd en ontwikkelt zich meestal tot rond het 15e levensjaar.

Ik sprak met Marc Fankhauser, optometrist en contactlensspecialist bij de opticienstudio Eyeness in Bern, over behandelingsmogelijkheden voor bijziendheid - en nam een kijkje in het onderzoek om de explosieve toename van bijziendheid te begrijpen.

bijziendheid: genetica of milieu-invloeden?

Myopie is de meest voorkomende ontwikkelingsafwijking van de ogen. En het is in eerste instantie genetisch, d.w.z. erfelijk: bij bijziendheid is de oogbol langer dan normaal, waardoor licht niet op het netvlies wordt gebroken, maar ervoor.

Myopie is de meest voorkomende ontwikkelingsafwijking van de ogen.

Het is echter niet alleen slecht zien van veraf dat kenmerkend is voor slechtziendheid: "In aanwezigheid van bijziendheid neemt het risico op degeneratieve oogziekten, zoals cataract (staar), glaucoom (glaucoom), netvliesloslating of myopische maculadegeneratie, toe met de leeftijd", schrijft het Oostenrijks Oogheelkundig Gezelschap in een publicatie.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) omschrijft ongecorrigeerd slechtziendheid zelfs als de op één na meest voorkomende oorzaak van slechtziendheid en gezichtsverlies.

De gevreesde netvliesloslating kan al voorkomen bij mensen met bijziendheid tussen -1 en -3 dioptrie: zij hebben een vier keer hoger risico op netvliesloslating dan mensen met normaal zicht.

Bij hogere dioptrieën is het risico zelfs tien keer zo hoog. Omdat de oogbol bij bijziendheid langer wordt dan zou moeten, wordt er steeds meer trekkracht uitgeoefend op de gevoelige oogvliezen. Hierdoor kan het netvlies scheuren, gaatjes krijgen of helemaal loskomen van het vaatvlies.

Het goede nieuws is dat je bijziendheid een goede behandeling is.

Het goede nieuws is dat je preventieve maatregelen kunt nemen om te voorkomen dat je kinderen deze aandoening krijgen, omdat bepaalde omgevingsinvloeden belangrijker zijn dan genen. Dit wordt benadrukt door een studie in het Community Eye Health Journal. De onderzoekers schrijven: "De ontwikkeling van bijziendheid is multifactorieel, hoewel de invloed van genen als klein kan worden gecategoriseerd."

bijziendheid bij kinderen: Meer tijd buiten, minder voor het scherm

Belangrijker zijn externe factoren, met name daglicht, en het vermijden van dichtbij werken - d.w.z. korte leesafstanden. In 2015 meldde het vaktijdschrift Nature een aanzienlijke toename van bijziendheid in Zuidoost-Azië: sinds de Tweede Wereldoorlog is bijziendheid gestegen van 20 naar 80 procent. De auteurs concluderen dat het visuele systeem een opmerkelijk vermogen heeft om zich aan te passen van veraf naar dichtbij: volgens de onderzoekers kunnen de redenen hiervoor niet puur genetisch zijn.

Integendeel: werken bij te weinig of kunstlicht wordt door onderzoekers gezien als de belangrijkste reden voor de explosieve toename van bijziendheid. De Covid-19 pandemie gaf aanleiding tot nieuw onderzoek. Door thuisonderwijs en opsluitingen is de schermtijd van kinderen aanzienlijk toegenomen, terwijl de tijd die buiten wordt doorgebracht beperkt is. Het resultaat blijkt uit een vergelijkende literatuuranalyse in het Cureus Journal of Medical Science: Weinig tijd in de frisse lucht en veel tijd voor een scherm tijdens de pandemiejaren had een significante invloed op de bijziendheidstrajecten van de onderzochte kinderen.

Met name de invloed van natuurlijk versus kunstmatig licht speelt waarschijnlijk een rol: Hoewel de exacte invloeden van daglicht op bijziendheid nog niet goed zijn onderzocht, suggereert een studie in de Sage Journals een verband tussen bijziendheid en dopamine- en vitamine D-niveaus.

Myopie correleert heel specifiek - zelfs voor volwassenen - met de hoeveelheid tijd die voor beeldschermen wordt doorgebracht of met het lezen van boeken. Een artikel van het Universitair Oogziekenhuis Tübingen laat het resultaat zien: bijziendheid correleert met de duur van de opleiding (en dus het opleidingsniveau). Er staat: "Gemiddeld word je 0,27 dioptrie bijziender per opleidingsjaar - bijna een dioptrie in 3 jaar."

Behandeling en preventie van bijziendheid

Voor een lange tijd werd bijziendheid gedefinieerd aan de hand van het aantal dioptrieën. Optometrist Fankhauser is zich hier ook van bewust en legt uit: "De lengte van het oog is echter doorslaggevend. Het doel van de behandeling moet daarom zijn om te voorkomen dat het oog langer wordt." Een verkeerde behandeling kan daarentegen juist de groei van de oogbol stimuleren, zegt Fankhauser. In onderzoek is dit effect waargenomen bij ondercorrectie met enkelvoudige brillenglazen.

Modern myopiemanagement richt zich daarom op de axiale lengte van de oogbol, die gemeten kan worden met speciale apparaten - en ook regelmatig gemeten zou moeten worden. Axiale lengte biometrie maakt deel uit van "succesmonitoring op de langere termijn", schrijft Dr. Michael Bärtschi, eigenaar van Eyeness, in dit overzichtspaper.

Aangezien bijziendheid voor het eerst verschijnt op de basisschoolleeftijd, zijn wetenschappers het erover eens dat het vertragen van de progressie van bijziendheid op jonge leeftijd een topprioriteit moet zijn voor het gezondheidsbeleid. De groei van de oogbol is voltooid rond de leeftijd van 15 tot 17 jaar - de hieronder genoemde maatregelen zijn daarom van toepassing op kinderen en jongvolwassenen.

Belangrijk om te weten: Er is geen gouden standaard in de behandeling van bijziendheid. "Het zou mooi zijn als het zo eenvoudig was," zegt expert Fankhauser. "Het hangt af van de wensen van het kind en de ouders. Sommigen staan open voor contactlenzen, anderen dragen liever een bril, weer anderen nemen de medicatie, dat wil zeggen de atropinedruppels. Uiteindelijk moet je iets doen aan de groei van het oog. Het is slecht om helemaal niets te doen."

1. Daglicht als therapie voor bijziendheid

Onderzoek toont aan: Elke dag tijd buiten doorbrengen is cruciaal om bijziendheid te voorkomen of de progressie ervan te vertragen. Een studie waarbij 952 Chinese schoolkinderen betrokken waren, kwam tot de conclusie dat 40 minuten buiten bewegen tijdens school de bijziendheid niet alleen acuut, maar ook gedurende de volgende drie jaar kon afremmen.

Bij kinderen tussen de 5 jaar en 5 jaar werd de bijziendheid niet alleen acuut, maar ook gedurende de volgende drie jaar vertraagd.

Bij kinderen tussen 5,5 en 8,5 jaar is het positieve effect van daglicht op de lengtegroei van de oogbol blijkbaar groter dan bij jongere kinderen.

Zoals een studie uit Taiwan liet zien, beschermt het kinderen tegen bijziendheid als ze 11 uur per week buiten spelen. Dit is tegenwoordig ook de gangbare aanbeveling: kinderen moeten elke dag anderhalf tot twee uur buiten zijn.

Terwijl veel tijd buiten doorbrengen gunstig is, zijn dichtbij werken en korte leesafstanden ongunstig voor de vermindering van bijziendheid. Hoewel er een gebrek is aan "betrouwbare gegevens over schermtijd of gebruikte afstand voor grote cohorten", volgens de aanbevelingen van de Beroepsvereniging van Oftalmologen in Duitsland van juni 2022, zouden deze twee factoren toch een bijzondere aanjager kunnen zijn van reeds bestaande bijziendheid. Daarom geldt de volgende aanbeveling: "Leestijden van meer dan 30 minuten op een leesafstand van minder dan 30 cm moeten worden onderbroken door 10 minuten in de verte te kijken."

Als alternatief is de 20-20-20 regel ook aan te raden om de ogen meer op de verte te laten focussen en weg van de nabijheid: focus op iets dat 20 voet (ca. 6 meter) weg is gedurende 20 seconden elke 20 minuten. In ieder geval moet er minstens een el lengte zijn tussen je ogen en het leesobject als je leest of op een scherm werkt.

2. atropine oogdruppels bij bijziendheid

Oogdruppels kunnen een vergelijkbaar effect hebben op de progressie van bijziendheid bij kinderen. Atropine is eigenlijk een neurotoxine dat wordt gewonnen uit de belladonnaplant. In zeer kleine doses wordt het actieve ingrediënt gebruikt voor verschillende medische toepassingen - bijvoorbeeld om de pupillen te verwijden of bijziendheid te behandelen. Al in 1874 stelde de oogarts Hermann Cohn uit Breslau de stof voor als behandeling voor bijziendheid. Atropine is echter nog steeds een off-label therapie voor de getroffenen, d.w.z. ziektekostenverzekeraars vergoeden de kosten niet, omdat het middel nog niet is goedgekeurd als bijziendheidstherapie door het Zwitserse Geneesmiddelenbureau.

In een onderzoek van het Duits Oogheelkundig Gezelschap bleken atropine oogdruppels zelfs beter te werken tegen bijziendheid dan andere maatregelen zoals contactlenzen of minder beeldschermtijd.

Hoewel de bijziendheid door het gebruik van atropine wordt tegengegaan, is het gebruik van atropine niet toegestaan.

Er zijn echter ook bijwerkingen zoals gevoeligheid voor schittering en verlamming van accommodatie (dichtbij zicht) - en er zijn ook rebound effecten waargenomen, wat betekent dat bijziendheid zelfs sneller toeneemt nadat de druppels zijn gestopt. Bovendien zijn de meeste onderzoeken naar de effecten en bijwerkingen uitgevoerd in Azië.

Een studie in Tokio toonde aan dat een atropineconcentratie van 0,05 procent (zoals aanbevolen voor Aziatische kinderen) kan worden geclassificeerd als klinisch kritiek bij Kaukasische kinderen. Een lopend onderzoek uit Duitsland onderzoekt momenteel het effect van een lage dosis atropine. De huidige standaard is hier een concentratie van 0,025 tot 0,01 procent. De resultaten van het onderzoek zijn nog niet bekend.

3. myopie behandelen met contactlenzen

Speciale zachte contactlenzen, defocus of multifocale lenzen, kunnen ook een positief effect hebben op bijziendheid. Aan de ene kant verscherpen ze het beeld, maken ze goed zicht mogelijk en vertragen ze tegelijkertijd de lengtegroei van de oogbol.

"Defocale en multifocale lenzen doen in principe hetzelfde," zegt contactlensspecialist Fankhauser. "Ze stellen het midden van het netvlies scherp en zorgen ook voor de periferie zodat er geen overcorrectie is." Volgens onderzoekers van de Ohio State University zijn zachte multifocale contactlenzen bijzonder effectief.

Volgens Fankhauser zijn er ook Ortho-K nachtlenzen voor bijziende mensen: "Je brengt deze nachtlenzen in voordat je naar bed gaat en kunt dan overdag goed zien, zelfs zonder contactlenzen." Ze vervormen het hoornvlies van het oog zodanig dat bijziendheid overdag wordt gecompenseerd. Dit effect is echter alleen merkbaar als de lenzen regelmatig worden gedragen en over het algemeen helpen ze alleen bij bijziendheid tot -6 dioptrieën.

4. D.I.M.S.-lenzen voor bijziende kinderen

Conventionele enkelvoudige brillenglazen worden vandaag de dag nog steeds gebruikt om bijziendheid te behandelen. Het probleem: "Enkelvoudige brillenglazen corrigeren het centrum van het netvlies en produceren zo een scherp beeld. Maar ze stoppen de verlenging van het oog niet," zegt Fankhauser. In het ergste geval, met ondercorrectie, kunnen conventionele brillenglazen zelfs de groei van het oog stimuleren - en neemt het aantal dioptrieën gestaag toe.

Verder nieuw op de Europese markt zijn defocus brillenglazen met D.I.M.S.-technologie. D.I.M.S. staat voor Defocus Incorporated Multiple Segments. De lens is een speciale enkelvoudige zichtlens met honderden kleine segmenten aan de voorkant. Deze zijn vrijwel onzichtbaar voor de andere persoon. Voor de bijziende persoon creëren de lenzen echter een brandpuntsvlak in het midden precies op het netvlies, terwijl het brandpuntsvlak in de buitenste periferie voor het netvlies ligt - met andere woorden, er wordt opzettelijk een waas gecreëerd. Dit creëert wat bekend staat als een "myopische defocus", die de oogbol niet stimuleert om te groeien.

De eerste studies zijn uitgevoerd met D.I.M.S.-lenzen. Er zijn echter nog geen langetermijnstudies uit Europa die de effectiviteit ervan bewijzen in vergelijking met contactlenzen en medicatie.

Als bij een kind bijziendheid wordt vastgesteld, zouden ouders en betrokkenen idealiter specialisten moeten raadplegen die gespecialiseerd zijn in het omgaan met bijziendheid. Zo behandelt optometrist Fankhauser zijn klanten: "Zodra bijziendheid is vastgesteld, bespreken we de precieze wensen van de ouders en het kind, leggen we de opties uit en beginnen we met de therapie. Bij de halfjaarlijkse nacontroles kijken we of de groei is verminderd. Zo niet, dan passen we dat aan en veranderen we de therapievorm of combineren we de maatregelen, bijvoorbeeld daglenzen met atropinedruppels of atropine en bril met D.I.M.S lenzen. Studies die het effect van combinatietherapie bevestigen ontbreken echter nog."

Uit de huidige studiesituatie is het dus niet mogelijk om onomstotelijk te zeggen welke maatregel en combinatie het beste is. "Het belangrijkste voor kinderen met bijziendheid is om overdag een bepaalde hoeveelheid tijd buiten door te brengen met voldoende zicht in de verte."