Gefrituurd voedsel, fastfood, gebak, kant-en-klaarmaaltijden: pas op voor transvetten

Onverzadigde vetzuren die geproduceerd kunnen worden door natuurlijke of voedseltechnologische processen - dat klinkt op het eerste gezicht vrij onschuldig. Maar in januari 2023 had Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus heel duidelijke woorden voor deze zogenaamde transvetten of transvetzuren. "Transvetten zijn giftige stoffen die dodelijk zijn en niet thuishoren in voedsel," zei het hoofd van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Ze zijn verantwoordelijk voor de vroegtijdige dood van een half miljoen mensen per jaar wereldwijd.

Wat zijn transvetzuren?

Veel van je voedingsmiddelen bevatten transvetten: natuurlijke en/of kunstmatige. De eerste worden gevormd in het spijsverteringskanaal van sommige dieren, door micro-organismen die zich bijvoorbeeld in de pens van runderen bevinden, waar ze vetzuren uit het voer verwerken. Als er dan voedsel wordt verkregen van deze dieren, zoals melk of vlees, kan het natuurlijke transvetten bevatten. De hoeveelheden variëren sterk, afhankelijk van het voer, de veehouderij en de diersoort.

Het tweede type, kunstmatige transvetten of transvetzuren, ontstaat meestal tijdens industriële verwerking, waarbij waterstof wordt toegevoegd aan vloeibare plantaardige of visoliën op kamertemperatuur. Dit proces wordt hydrogenatie genoemd. "Dit verandert de stabiliteit en textuur van oliën," schrijft het initiatief voor de voedingsmiddelenindustrie "Österreich ist informiert".

De oliën worden technisch gehard om gunstige smeerbare producten te verkrijgen die gemakkelijk te gebruiken zijn in de verdere voedselproductie en lang houdbaar zijn. Ze geven producten ook de gewenste smaak en consistentie.

Naast hydrogenatie worden kunstmatige transvetzuren uit de Duitse Vereniging voor Voeding (DGE), kunnen kunstmatige transvetzuren ook worden geproduceerd tijdens de thermische behandeling van plantaardige oliën - bijvoorbeeld door sterke of herhaalde verhitting bij het koken, bakken of frituren in olie. Dit gebeurt niet alleen in restaurants en fastfoodketens, maar ook thuis op het fornuis.

Risicovolle stof: kunstmatige transvetten

"Of transvetzuren uit natuurlijke bronnen net zo schadelijk zijn als die uit bewerkte oliën is wetenschappelijk omstreden," zegt Dagmar von Cramm, voedingsdeskundige van het Duitse beroepsvereniging voor ecotrofologie.

Er is echter consensus over het grote probleem met industriële transvetzuren: in tegenstelling tot andere vetzuren hebben ze geen enkele positieve eigenschap. Integendeel.

Het is al lang bekend dat een hoge inname van transvetzuren een schadelijk effect heeft op de gezondheid. De consumptie is vooral gevaarlijk voor mensen met overgewicht en diabetici en met toenemende leeftijd.

Het risico op hartaanvallen en beroertes neemt toe, zoals te lezen is in het MSD Handboek (een internationaal handboek voor de geneeskunde). Daarnaast kunnen transvetzuren ontstekingsprocessen bevorderen en worden ze zelfs in verband gebracht met snellere veroudering van de hersenen en slechtere cognitieve prestaties. Een studie met ratten toonde al in 2005 aan: Transvetzuren tastten de hersenen van de dieren aan.

Niet voldoende bescherming voor de wereldbevolking

Daarom heeft de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) in november 2013 een belangrijke bevinding gedaan: Gedeeltelijk gehydrogeneerde oliën uit de industrie in voedsel worden niet langer erkend als algemeen veilig. Maar zelfs tien jaar later worden schadelijke transvetzuren nog in veel voedingsmiddelen aangetroffen.

De WHO, die eigenlijk de uitbanning van transvetten uit voedselketens in 2023 had willen bereiken, moest begin dit jaar dus een minder gunstige balans opmaken: Van Australië tot Pakistan: op dit moment hebben 9 van de 16 landen met het hoogste geschatte aantal sterfgevallen door coronaire hartziekten als gevolg van de inname van transvetten geen best practice strategie om de bedreiging voor de gezondheid in te dammen. In totaal worden wereldwijd meer dan vijf miljard mensen nog steeds niet voldoende beschermd tegen transvetzuren, die schadelijk zijn voor de gezondheid.

Het goede voorbeeld geven

Het voorbeeld van Denemarken laat zien dat het beperken van industriële transvetten daadwerkelijk een positief effect kan hebben op de gezondheid van mensen. Transvetzuren werden daar 20 jaar geleden drastisch beperkt. Volgens de WHO leidde dit tot een aanzienlijke vermindering van hart- en vaatziekten. Volgens een studie daalde ook het aantal sterfgevallen door hart- en vaatziekten met zo'n 700 per jaar.

De rest van de EU liep lange tijd achter, maar volgde in 2021: sindsdien zijn alleen voedingsmiddelen met minder dan twee gram industriële transvetten per 100 gram vet toegestaan op de markt. Met andere woorden: het aandeel transvetzuren van niet-natuurlijke oorsprong mag niet groter zijn dan twee procent van het totale vet.

En de eisen voor maximale limieten lijken te werken: Bij controles die twee jaar geleden werden uitgevoerd door het Lebensmittel- und Veterinärinstitut Braunschweig/Hannover werd bijvoorbeeld slechts bij één op de 100 monsters uit de bakkerijsector een overschrijding gevonden. Het gemiddelde gehalte was 0,74 gram per 100 gram vet. "Vergeleken met eerdere tests zijn de gehaltes aanzienlijk gedaald," schrijft het Niedersächsische Staatsamt für Verbraucherschutz und Lebensmittelsicherheit.

In Zwitserland is het gehalte aan transvetzuren ook wettelijk beperkt - tot twee procent van het totale vetgehalte, volgens een mededeling van de Bondsraad uit 2017.

Geen probleem?

Dus alles is in orde met transvetzuren in ons deel van de wereld? Niet helemaal. Want ze zitten nog steeds in veel voedingsmiddelen en zakjes die je consumeert. En zelfs als fabrikanten zich aan de richtlijnen (moeten) houden, worden de aanbevolen maximale hoeveelheden vaak snel overschreden.

Al met al adviseert de DGE: "Volgens de D-A-CH referentiewaarden voor de inname van voedingsstoffen zou de inname van transvetzuren minder dan één procent van de energie uit voedingsmiddelen moeten uitmaken." Bij een dagelijkse energie-inname van 2.000 kilocalorieën is dat maximaal 2,2 gram. En 2,2 gram is niet veel als je bedenkt dat zelfs een enkele croissant tot 1 gram kan bevatten, en een donut zelfs tot 2 gram.

Omdat de stoffen vooral in gefrituurd voedsel, fastfood, gebak en kant-en-klaarmaaltijden zitten en deze voedingsmiddelen bijzonder knapperig en smakelijk maken, lopen vooral jongeren het risico om er te veel van te consumeren. "Vooral jonge mannen behoren tot de risicogroep," zegt voedingsdeskundige Dagmar von Cramm. Een hamburger hier, een handje chips daar: Het is al snel een aanslag op je gezondheid. Een artikel in het New England Journal of Medicine waarschuwde dat slechts vijf gram per dag het risico op hart- en vaatziekten met 25 procent verhoogt.

Een uitgebalanceerd dieet beschermt

Gemiddeld lijkt het probleem echter niet meer zo ernstig in de samenleving. Volgens een berekening van het Duitse Federaal Instituut voor Risicobeoordeling bedroeg het gemiddelde niveau van geconsumeerde transvetzuren in Duitsland 0,66 procent van de energie via de voeding, wat onder de aanbevolen 1 procent ligt.

De eerder genoemde mededeling van de Zwitserse Bondsraad bevatte ook de resultaten van een voedingsonderzoek uitgevoerd door Agroscope en het Inselspital Bern, waarin het effect van natuurlijke en industriële transvetzuren op het risico van hart- en vaatziekten werd onderzocht.

Volgens het onderzoek vormen de hoeveelheden transvetzuren die tegenwoordig in Zwitserland worden geconsumeerd geen gezondheidsprobleem, ongeacht hun herkomst. Voor consumenten met een gezond hart betekent dit dat transvetzuren geen risico vormen als ze de Zwitserse voedingsaanbevelingen volgen.

Vermijd transvetzuren

Een uitgebalanceerd dieet biedt vooral bescherming. Hieronder valt ook het verminderen van de consumptie van voedingsmiddelen die rijk zijn aan transvetzuren. Volgens de DGE zijn dit, naast gebak van bladerdeeg, pizza en snoepgoed, vooral gefrituurde (aardappel)producten zoals chips of frietjes en kant-en-klaarmaaltijden met een hoog vetgehalte, evenals koekjes en noten- en nougatcrèmes.

Wanneer je boodschappen doet, moet je rekening houden met transvetzuren.

Bij het boodschappen doen kun je ervoor zorgen dat er niet te veel transvetzuren in je mandje belanden. Je kunt de slechte vetten herkennen door op de ingrediëntenlijst te zoeken naar informatie als "gehydrogeneerde" of "gedeeltelijk gehydrogeneerde olie". In kant-en-klaarmaaltijden worden transvetzuren ook vermeld als "plantaardig vet, gedeeltelijk gehard" of "onverzadigde vetzuren, bevat geharde vetten" of als "gehard plantaardig vet".

Zorg er ook in de thuiskeuken voor dat je alleen geschikte oliën gebruikt, zoals geraffineerde, hittebestendige plantaardige oliën zoals maïsolie, zonnebloemolie, arachideolie, sojaolie en koolzaadolie. Reuzel, kokosolie en ghee, oftewel geklaarde boter, zijn ook goed voor hoge hitte. Belangrijk: Gebruik het vet of de olie niet te vaak opnieuw en verhit het niet te hoog. Dit komt omdat koken, bakken en frituren de moleculaire structuren van het vet veranderen. Plantaardige oliën met een hoog gehalte aan onverzadigde vetzuren kunnen worden omgezet in transvetzuren bij temperaturen vanaf 130 graden.