De kunst van respectvol uit elkaar gaan: Tips van een koppelcoach

Ze behoren zowel individueel als samen tot de bekendste relatie-experts van Zwitserland: Amel Rizvanovic heeft samen met zijn vrouw Felizitas Ambauen een speciale workshop ontwikkeld (misschien ken je hun podcast "Beziehungskosmos"): "Paarcours - bzw werden" is expliciet gericht op stellen die aan hun relatie willen werken maar zich niet in een acute crisis bevinden.

Maar wat gebeurt er als dit stadium is bereikt? Het hoeft niet altijd te escaleren, hoe pijnlijk de relatiebreuk ook is. De kunst van een respectvolle break-up ligt in het erkennen van verantwoordelijkheden, het rouwen om kwetsuren en het vergeven van jezelf en de ander voordat je verder gaat. Ik vroeg coach Amel Rizvanovic om advies en steun.

Mr Rizvanovic, wat gebeurt er als je liefdesverdriet hebt?

Amel Rizvanovic: Veel, fysiek en mentaal. Het is een blessure die zich heel individueel manifesteert. Sommigen hebben last van maagproblemen, stoornissen in de bloedsomloop, slapeloosheid, lusteloosheid of een algehele malaise en verlies van eetlust. Op psychologisch niveau voelen we ons gekwetst, verlaten, alleen, verdrietig, boos en soms al het bovenstaande. Elke pijn bij een relatiebreuk ontwikkelt een eigen dynamiek.

Hoe ontstaat liefdesverdriet?

In werkelijkheid is er niet één archetypisch verloop dat dit proces beschrijft. Iedereen modelleert iets anders tijdens deze periode om de werkelijkheid tastbaarder te maken en om bepaalde dingen makkelijker te maken. Er zijn echter verschillende modellen die een overzicht kunnen geven van zo'n proces. Eén daarvan begint met de schok die wordt veroorzaakt door de verwonding. Dit wordt gevolgd door een reactie die zich bijvoorbeeld uit in boosheid en verdriet. Deze twee emoties kunnen elkaar afwisselen. Later komt het deel waarin je met een zekere emotionele afstand reflecteert en een heroriëntatie uitvoert. Dit creëert de basis voor de vierde stap - het nieuwe begin.

En welke andere modellen zijn er om met de pijn na een relatiebreuk om te gaan?

Er zijn bijvoorbeeld de bekende vijf stadia van rouw volgens doodsonderzoekster Elisabeth Kübler-Ross. Omdat een scheiding gepaard gaat met het verlies van een dierbare, lijkt deze emotionele toestand op die van een overlijden. De eerste stap hier is ontkenning, omdat je in eerste instantie vaak in een shocktoestand verkeert en je moet realiseren dat dit nu gebeurt. Realisatie wordt gevolgd door boosheid of woede. In de zin van: Alles moet er nu uit. De derde fase is onderhandelen, de poging om het verlies en de bijbehorende pijn ongedaan te maken. En als dat niet helpt, zet de depressie in. Dit gaat gepaard met zwaarte en duisternis. Dit is het moment waarop alles ons inhaalt. Als een loodzware massa die ons diep in het verdriet duwt. De vijfde fase is acceptatie. Ook al klinkt het triviaal, dit element is het moeilijkst te overwinnen.

Waarom is het zo moeilijk om een scheiding te accepteren?

Accepteren betekent loslaten - veel mensen verwarren dit met "begrijpen". Echt begrijpen dat de relatie ten einde is en waarom is soms al moeilijk genoeg. Maar soms houden we er onbewust toch aan vast en draaien we lussen en lussen. Misschien is het uiteindelijke loslaten - in de vorm van acceptatie - nog te pijnlijk en te bedreigend.

En hoe lang "mag" liefdesverdriet duren?

Die vraag is volgens mij lastig: er is geen algemeen antwoord. De lengte en intensiteit van de relatie, of ik veilige of onveilige hechtingspatronen heb en hoe de relatie is geëindigd spelen allemaal een grote rol bij liefdesverdriet. De vraag naar een duidelijk afgebakende periode stigmatiseert mensen. En het suggereert dat er na een bepaalde periode afsluiting moet zijn, omdat er anders iets mis met je is. Ik vind dat zeer problematisch.

Wat hangt ervan af hoe iemand een break-up verwerkt?

Als we uit elkaar gaan, worden oude gehechtheidspatronen uit onze kindertijd gereactiveerd door het verlies van gehechtheid. Als je meer gehecht bent, is dat een moeilijke en pijnlijke ervaring. Maar: je verliest niet per se de grond onder je voeten op zo'n extreme manier. Ik ervaar het hele proces dus heel anders dan wanneer ik de neiging heb om onzeker gehecht te zijn. Andere belangrijke vragen zouden zijn: Hoeveel emotionele diepgang had de relatie? Hoe en wat was de gemeenschappelijke basis? Wat heb je samen beleefd? Welke hoogtepunten, dieptepunten en levensgebeurtenissen? Waren jullie emotioneel hecht? En dan is er nog de aard van de breuk, die soms heel kwetsend kan zijn. En dat moet je niet vergeten: In sommige gevallen wordt een heel familiesysteem uit elkaar gerukt - dit heeft ook gevolgen voor de kring van vrienden, kennissen, familieleden, buren, gedeelde kinderen of huisdieren. Een scheiding is complex.

Is de waarde van partnerschap veranderd in de maatschappij?

Aan relaties worden tegenwoordig meer verwachtingen gesteld dan vroeger, omdat de rol van het partnerschap is veranderd. De romantische relatie heeft het schijnhuwelijk vervangen en met de toenemende gelijkheid van vrouwen heeft economische emancipatie plaatsgevonden. Meer onafhankelijkheid leidt tot meer gelijkheid. En dat betekent dat de machtsbalans is verschoven. Als gevolg daarvan kunnen vrouwen nu het soort relatie opeisen dat ze willen en hun wensen en behoeften benadrukken. Deze ontwikkeling heeft de aard van relaties fundamenteel veranderd. En dat is een goede zaak.

Zijn er nog andere invloeden die moderne relaties hebben veranderd?

In het verleden ontleenden we betekenis en oriëntatie aan religie, maar dit is ook radicaal veranderd door de voortschrijdende secularisatie in onze streken. Deze ontwikkeling heeft geleid tot een vacuüm op veel gebieden waar religie ons traditioneel steun en oriëntatie gaf, waaronder de grote vraag naar zingeving. Wat geeft ons vandaag de dag een allesoverheersend gevoel van zingeving, nu religie zijn betekenis als bron van zingeving aan het verliezen is? Eén antwoord is werk en relaties. Er is al lang een trend in deze richting in de wereld van werk: Doel! Betekenis! Betekenis! We overladen ook partnerschappen met een enorme lading verwachtingen over wat ze moeten bereiken ...

... en dat kan niet goed gaan?

Mijn partner moet spannend, rustig en stabiel tegelijk zijn, sexy, wild, maar betrouwbaar en evenwichtig; spontaan en avontuurlijk, maar ook beheerst, gestructureerd en analytisch; enthousiast en zelfverzekerd - maar natuurlijk ook teder en empathisch en mijn rots in de branding ... Heel dichtbij - en onbenaderbaar. Beste vriend, trouwe metgezel en partner-in-crime. De grote relatietherapeut Esther Perel zegt: "Tegenwoordig verwachten we van onze partners waar vroeger een heel dorp verantwoordelijk voor was."

Hoe kom je erachter of de relatie nog te redden is?

Niet een vraag die universeel te beantwoorden is, maar ook hier is er een geschikt model om dit te illustreren. Het is "De vier ruiters van de Apocalyps" van John Gottman. De eerste ruiter is kritiek. Dit heeft betrekking op jou als persoon. Met andere woorden, je bekritiseert je partner in termen van karakter, de persoon als zodanig - en niet een specifiek gedrag. Dit wordt gevolgd door rechtvaardiging (de tweede ruiter, de red.), omdat kritiek altijd leidt tot een defensieve houding, in de zin van: Jij gooit een steen naar mij en ik gooi hem terug naar jouw glazen huis. De derde ruiter verschijnt meestal in het gevorderde stadium: stonewalling. Het komt in verschillende vormen voor, maar het is een van de meest voorkomende strategieën van emotionele ontwijking. Dit betekent je afsluiten - je terugtrekken in je kasteel achter de hoge, dikke muren. Muren zijn een veelgebruikte beschermingsstrategie, vooral voor mannen.

Nu de vierde ruiter van de apocalyps ontbreekt - wat doet hij met koppels?

Dit is minachting. Dit giftige, kleinerende gedrag gebeurt niet alleen privé, maar vaak ook in het openbaar. Het wordt sarcastisch, cynisch, kwetsend en onder de gordel. Minachting is de giftigste van de vier ruiters. Het komt erop neer dat hoe meer ruiters regelmatig en hoe vaker galopperen, hoe moeilijker het is om weer een waarderende, liefdevolle en gezonde relatie te vinden.

Is het wel mogelijk om in vrede te scheiden?

Het is waarschijnlijk niet de norm - maar er zijn stellen die erin slagen om op een volwassen manier uit elkaar te gaan. Ja, je kunt het respectvol en waardig doen. Maar het is een grote uitdaging. Want het vereist dat je in staat bent om je ego en impulsen tot op zekere hoogte terug te nemen en onder controle te houden. De sleutel is om in het reine te komen met je eigen gevoelens en behoeften. Dus: Wat doet dit op dit moment met me? Welke gevoelens heb ik? Ben ik boos, uitdagend, verdrietig, machteloos, in de steek gelaten? Of is het zelfs een mengeling van verschillende emoties? Op basis van mijn emotionele toestand rijst de vraag: Wat heb ik nu nodig? De volgende stap zou zijn om te leren hoe ik op een gepaste en gezonde manier met mijn behoeften om kan gaan. Hoe kanaliseer je je woede op een gepaste en gezonde manier? Hoe ga je om met het gevoel van verlatenheid? Wat zijn gepaste manieren om met verdriet om te gaan?

Dat klinkt als veel werk

Contact maken met je eigen gevoelens en behoeften en daar dan op een volwassen manier op reageren - dat is een hele kunst en in werkelijkheid vaak ontzettend moeilijk. Stellen die er in slagen om vreedzaam uit elkaar te gaan, brengen vaak veel tijd door in het zogenaamde volwassen ego. Sommigen lukt dit goed zelf, anderen vinden het nuttig om professionele ondersteuning te zoeken.

Hoe kan relatietherapie en scheidingstherapie hierbij helpen?

Het gaat er niet om de schuldige te vinden, maar om de dynamiek van de relatie en scheiding te begrijpen. Soms kan een specialist helpen om beter te categoriseren wat er is gebeurd en het "waarom". En om de vraag te onderzoeken: Wat is mijn aandeel in deze dynamiek? Delen betekent: Wat zijn mijn (misschien deels onbewuste) patronen en gedragingen die een lastig deel van mij zijn en die een rol hebben gespeeld in de relatie? In het beste geval helpt zo'n proces me om een gedifferentieerder en productiever beeld van de relatie te krijgen. Wat heel nuttig kan zijn voor acceptatie. In principe is het begeleiden van een stel of het begeleiden van een relatiebreuk een poging om een stel te helpen minder op de onbewuste automatische piloot te werken en meer bewuste controle te nemen. Als we de dynamiek en onze eigen rol beter begrijpen, is dit een grote en nuttige stap.

Helpt dit soort ondersteuning ook bij toekomstige relaties?

Ja, want in plaats van jezelf uitsluitend af te vragen wat je van je toekomstige partner en de relatie verwacht, kan het waardevol zijn om jezelf de vraag te stellen: Welke versie van mezelf zou ik willen zijn in een volgende relatie?

"Laten we vrienden blijven" - is dat een illusie of een reële mogelijkheid?

In sommige gevallen kan het heel waardevol zijn als je een redelijke relatie kunt opbouwen met je ex-partner. Maar soms zit er iets anders achter deze zin: vermijding. Met andere woorden, het verlangen om deze scheiding zo pijnloos mogelijk te maken, zonder drama of pijn. En gewoon vrienden te blijven. Ik probeer het de ander - en vooral mezelf - gemakkelijk te maken en de zeer onaangename gevoelens die gepaard gaan met een break-up te vermijden. Dat is maar al te menselijk en volkomen begrijpelijk. Maar ...

... Ik vermoedde al dat er een addertje onder het gras zou zitten.

Ja, want tegelijkertijd is er een gezonde afstand nodig bij het uit elkaar gaan. Vooral in het begin van de scheiding, zodat iedereen genoeg ruimte voor zichzelf heeft - en zijn pijnlijke proces in een beschermde omgeving kan doorleven zonder steeds oude wonden te triggeren. Daarom beschouw ik een vriendschap als een directe lineaire voortzetting van de koppelrelatie als nogal moeilijk. Hoeveel nabijheid het kan verdragen en hoeveel afstand het nodig heeft, varieert en kan in de loop van de tijd veranderen.