Darmsuperorgaan: hoe het microbioom je gezondheid beïnvloedt

Miljarden van hen bevolken je darmen en zijn momenteel het middelpunt van onderzoek: bacteriën, schimmels, virussen en protozoën. Wetenschappers noemen deze diverse gemeenschap van micro-organismen ook wel de microbiota of het microbioom. Nieuwe technologieën, zoals high-throughput sequencing, hebben het sinds de jaren 2000 mogelijk gemaakt om de enorme diversiteit van de darmflora snel en nauwkeurig te analyseren - althans wat darmbacteriën betreft. Er zijn al enkele duizenden soorten bacteriën geïdentificeerd.

Daarvan worden er ongeveer 300 in ieder mens aangetroffen. Er zijn echter veel factoren die de darmflora beïnvloeden: genetica, levensstijl, dieet, medicijnen zoals antibiotica, vervuilende stoffen, milieu-invloeden, hygiëne of je wel of niet contact hebt met huisdieren - daarom verschilt de samenstelling van de kleine logees sterk van persoon tot persoon. "Zo individueel zelfs, dat we zelfs kunnen spreken van een microbiële vingerafdruk," zegt Prof. Michael Scharl, arts op de afdeling Gastro-enterologie van het Universitair Ziekenhuis Zürich (USZ) en hoofd van het Translational Microbiome Research Centre. Hij leidt het eerste microbioomspreekuur in Zwitserland in het USZ.

Je darmen, een superorgaan: verbonden met de hersenen via een "snelweg"

Eén ding is altijd waar: hoe diverser de samenstelling van het microbioom, hoe veerkrachtiger het is - en dus hoe fitter het is voor zijn uiteenlopende taken. "Het is al lang bekend dat darmbacteriën helpen bij de spijsvertering," zegt prof. Scharl. "Het is nu echter ook duidelijk dat de microben de darmbarrière versterken, zodat ziekteverwekkers niet vanuit het spijsverteringsorgaan het lichaam kunnen binnendringen en andersom. Ze fungeren ook als trainingspartners voor het immuunsysteem en zijn betrokken bij de productie van hormonen, vitaminen en andere boodschapperstoffen."

Op deze manier beïnvloeden de darmbewoners onze hele stofwisseling, onze organen en zelfs onze hersenen. Wetenschappers noemen deze verbinding ook wel de darm-hersenas. De darmen en hersenen communiceren over deze snelweg, die de twee organen met elkaar verbindt, met behulp van verschillende boodschapperstoffen.

Door de bacteriën geproduceerde stoffen komen onder andere via de darmwand in de bloedbaan terecht. Dit zijn onder andere stoffen die een artikel zijn over de productie van neurologisch actieve stoffen zoals de neurotransmitters serotonine en dopamine. Het is dus geen wonder dat het microbioom ook wel het "superorgaan" wordt genoemd als het zelfs het denken, het gedrag en de stemming kan beïnvloeden.

Darmflora: gezonde diversiteit, gezonde mensen

Onderzoekers beginnen nog maar net te begrijpen hoe het complexe samenspel tussen mensen en hun darmflora precies werkt. Het volgende feit is vooral belangrijk voor je persoonlijke "relatie" met deze kleine logees: in je darmen leven bacteriën die een gunstig of ongunstig effect op je gezondheid kunnen hebben. Enerzijds hangt dit af van het soort bacteriën, maar vooral van waar en in welke verhouding ze voorkomen. Afhankelijk daarvan kan het soms onaangenaam zijn - bijvoorbeeld in de vorm van maag- en darmklachten.

Patiënten met de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa, waarbij de diversiteit aan microbiële medebewoners beperkt is, weten dit uit pijnlijke ervaring. Maar iedereen die ooit diarree heeft gehad na het innemen van antibiotica zal het ook aan den lijve hebben ondervonden. Omdat er meestal zogenaamde breedspectrumantibiotica worden gebruikt, die geen onderscheid maken tussen vriend en vijand als het gaat om darmbacteriën,

Tip van Prof. Scharl: Als je de volgende keer antibiotica gebruikt, vraag dan een recept aan voor een probioticum, zoals Saccharomyces Boulardii. Het stabiliseert het microbioom en ondersteunt de regeneratie van de darmflora.

Voeding voor de darmen

Maar niet alleen medicatie kan je microbioom beïnvloeden. "Er is bijvoorbeeld ook bewijs dat ons westerse dieet - weinig vezels, veel dierlijk vet en suiker - in combinatie met stress en gebrek aan beweging de diversiteit van darmbacteriën vermindert," zegt Scharl. Winderigheid, spijsverteringsproblemen en dergelijke zijn dan een relatief klein kwaad.

Tegelijkertijd vermenigvuldigen bacteriën die trimethylamine produceren, een stof waarvan wordt vermoed dat deze het risico op aderverkalking en dus hartaanvallen en beroertes verhoogt. In het belang van je microbioom moet je er daarom voor zorgen dat je een uitgebalanceerd dieet eet dat rijk is aan vezels met veel verse groenten en fruit en een gezonde, ontspannen levensstijl aanhoudt.

Probiotica zijn helaas geen handige vervanging. Ze kunnen alleen een aanvulling zijn. "Het is ook belangrijk om te weten dat er drie categorieën probiotica zijn," zegt Michael Scharl. "Er zijn medicijnen op recept, die worden vergoed door de zorgverzekering. Probiotische producten van apotheken en drogisterijen hebben ook vaak een bewezen effect. Ze kunnen echter niet worden gebruikt om specifieke bacteriën te voeden. Van probiotisch verrijkte voedingsmiddelen zoals yoghurt of drankjes is de effectiviteit meestal niet wetenschappelijk bewezen. Als probiotische producten echter goed voor je zijn, moet je ze nemen."

Veranderd darmmicrobioom: oorzaak of gevolg van veel ziekten?

Je hebt niet echt meer kennis of meer actie nodig om in gezonde harmonie met je microben te leven. Toch is er momenteel veel hype over het bioom. Vanuit wetenschappelijk perspectief is dat begrijpelijk: onderzoekers ontdekken bijna elke dag nieuwe dingen. Maar omdat er naast specialistische artikelen en studies, zijn er ook talloze bestsellers van populair-wetenschappelijke gidsen zoals "Darm mit Charme", is de nieuwsgierigheid onder mensen met normale darmproblemen natuurlijk groot. En velen trappen in de talloze aanbieders om inzicht te krijgen in hun darmen en dus hun gezondheidstoestand door middel van een microbioom ontlastingonderzoek.

"Studies tonen aan dat de microbiota van patiënten met bepaalde ziekten verschilt van die van gezonde mensen," bevestigt Scharl. En de lijst van ziekten die in verband worden gebracht met een veranderd microbioom is lang: hij varieert van chronische inflammatoire darmziekten tot allergieën, reuma, diabetes, obesitas (morbide obesitas), depressie, autisme en neurologische ziekten zoals multiple sclerose.

Hoewel het ook anders kan, het is niet mogelijk om een microbioomonderzoek uit te voeren.

Het is echter nog lang niet duidelijk of veranderingen in het microbioom deze ziekten veroorzaken of er eerder een gevolg van zijn, of liever allebei. "Bovendien hebben of zullen niet alle mensen die bepaalde afwijkingen vertonen de bijbehorende ziekten ontwikkelen," benadrukt Scharl.

Gezond of al ziek?

Michael Scharl is daarom nogal voorzichtig met deze zelftests. "Ja, ze geven correcte resultaten. Maar het ontbreekt momenteel nog aan manieren om de bevindingen correct te categoriseren en er eventueel een therapie uit af te leiden," zegt hij. Omdat het microbioom ook van persoon tot persoon verschilt, is er nog steeds geen definitie van welke bacteriële waarden en samenstellingen als "normaal" kunnen worden beschouwd voor een gezond persoon en of en wanneer precies veranderingen betrouwbaar duiden op de ontwikkeling of progressie van ziekten.

"Als je naar de dokter gaat en je leverwaarden laat controleren en ze zijn te hoog, dan heb je leverschade, waarvan de oorzaken onderzocht kunnen worden. Deze classificatie bestaat niet voor het microbioom, althans nog niet," zegt expert Scharl. Onzekere patiënten die getest zijn, komen vaak terecht op zijn microbioomspreekuur in het USZ om hun resultaten te bespreken.

Microbioom in de darm: hoop voor de geneeskunde van de toekomst

Het merendeel van de bezoekers van het spreekuur komt echter voor hulp bij maag- en darmklachten of met vragen over ontlastingstransplantaties, waarbij de bewerkte ontlasting van een gezond persoon wordt overgebracht naar een ziek persoon. "De procedure wordt gebruikt voor patiënten met antibioticaresistente Clostridioides difficile colitis en is daar zeer succesvol. Dit is echter de enige indicatie waarvoor we het uitvoeren," zegt Michael Scharl.

Voor de toekomst denkt hij dat onderzoek naar het microbioom nog veel meer mogelijkheden kan bieden voor nog gerichtere therapeutische interventies. Hij denkt dat micro-organismen in het spijsverteringskanaal in de toekomst een grote rol zullen spelen in de geneeskunde: als therapeutisch middel.

Scharl hoopt dat het microbioom in de toekomst nog meer mogelijkheden biedt voor gerichte therapeutische interventies.

Scharl hoopt dat ziekten kunnen worden genezen door de samenstelling van de darmflora te veranderen of de bacteriën te vervangen die bij de ziekte verminderd zijn. "De ideale therapie zou worden bereikt als patiënten alleen nog maar individueel aangepaste bacteriële cocktails of geïsoleerde stofwisselingsproducten per pil toegediend zouden krijgen."

Op het gebied van darmkanker zou dit in twee tot drie jaar bereikt kunnen worden. In experimenten met muizen die aan kanker lijden, zouden de T-cellen die de tumor doden geactiveerd kunnen worden door het oraal toedienen van de bacteriën die in de darmen van kankerpatiënten zijn verminderd.