Tegen nepnieuws en dergelijke: Wat is de Wet Digitale Diensten?

Bussen voor X hier, boetes voor Meta daar. Als je regelmatig door ons magazine bladert, zul je zeker een of twee nieuwsberichten hebben opgemerkt. Dat de Europese Unie zo hard en zo vaak optreedt tegen "big tech" bedrijven komt vooral door de twee verordeningen "Digital Markets Act" en de "Digital Services Act". Met deze twee instrumenten wil de EU haar burgers zo goed mogelijk beschermen en met name grote bedrijven aan het lijntje houden.

De Digital Services Act werd officieel van kracht in november 2022. De EU gaf de getroffen bedrijven vervolgens ongeveer anderhalf jaar de tijd om hun portals en de online diensten die ze aanbieden zo te reorganiseren dat ze voldoen aan de nieuwe richtlijnen. In de tussentijd moeten de afzonderlijke landen een orgaan oprichten dat toezicht houdt op deze maatregelen. Sinds 17 februari 2024 is de DSA officieel van toepassing in alle EU-lidstaten. Het heeft echter ook gevolgen voor Zwitserland.

In een notendop: Wat is precies het doel van de DSA?

Waar de DMA zich vooral bezighoudt met economische kwesties, richt de DSA zich op de inhoud en diensten van grote technologieportalen. Bijvoorbeeld sociale mediaplatforms zoals Facebook of X, maar ook winkelsites zoals Zalando, online marktplaatsen, app stores enzovoort. Samen vormen de DMA en DSA een grondwet voor digitale grondrechten die grensoverschrijdend geldt in de hele Europese Unie.

De portalen die door de DMA worden getroffen, zijn de portaalsites van de Europese Unie.

De portalen waarop de DSA van toepassing is, staan nu vol met illegale inhoud. Er wordt bijvoorbeeld gehandeld in illegale goederen - zoals wapens of voorgeschreven medicijnen - of er wordt pornografie met minderjarigen verspreid. Maar ook normale bedrijven gebruiken dubieuze methoden om klanten tot aankopen te verleiden. Bijvoorbeeld met advertenties als "Nog maar 3 exemplaren" of knoppen die al een koopverplichting zijn maar "winkelmandje" heten - dit wordt "dark patterns" genoemd. Dit is nu verboden. Last but not least: Veel van deze portals staan vol met fake news, vooral sociale media. Vermeende informatie of nepbeelden van oorlogen of over politici en beroemdheden.

Het doel van de regelgeving is dus om platforms weer een veilige en betrouwbare ruimte voor gebruikers te maken. Illegale inhoud, oneerlijke reclametactieken en nep news zullen worden verboden en bedrijven zullen concreet bewijs moeten leveren dat ze hiertegen consequent actie ondernemen op hun portals.

Om dit te laten werken, zal de betreffende portals een reeks verplichtingen worden opgelegd waaraan ze moeten voldoen. Doen ze dit niet, dan zal dit resulteren in boetes of zelfs uitsluiting van het portaal uit de EU.

Waar kan ik de exacte regels van de Wet Digitale Diensten lezen?

Als je geïnteresseerd bent in de details: De Europese Unie heeft de hele verordening gepubliceerd op de betreffende website. De volledige Digital Services Act heet "Verordening (EU) 2022/2065 van het Europees Parlement en de Raad van 19 oktober 2022 betreffende een interne markt voor digitale diensten en tot wijziging van Richtlijn 2000/31/EG". Net als de DMA is ook deze gebaseerd op het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, in het bijzonder Artikel 114, dat je kunt vinden op pagina 48 van de gelinkte PDF.

Wie moet zich aan de DSA houden?

In principe geldt de DSA voor alle aanbieders van digitale diensten, mits ze actief zijn in de EU. Actief betekent dat ze gevestigd zijn of een filiaal hebben in de EU of hun services richten op de EU. Ongeacht hun grootte.

Net als bij de DMA, waar er poortwachters zijn, zijn er VLOP's en VLOSE's in de DSA. Deze afkortingen staan voor "very large online platforms" en "very large online search engines", oftewel bijzonder grote zoekmachines. Voor hen gelden sinds 25 augustus 2023 speciale, bijzonder strenge regels. Je kunt hier meer over lezen in dit artikel in het gedeelte "Wat moeten deze bedrijven precies doen?".

De EU-Commissie is verantwoordelijk voor het bepalen welke diensten en bedrijven onder deze categorie vallen. Zij heeft dit gedaan en een lijst opgesteld. Deze lijst kan echter worden uitgebreid zodra een dienst voldoet aan de criteria van een VLOP of VLOSE. Als een platform aan de lijst wordt toegevoegd, heeft het vier maanden de tijd om de nieuwe regels te implementeren.

Wie is een VLOP/VLOSE en hoe word je er een?

Een platform of zoekmachine wordt beschouwd als een VLOP of VLOSE als het meer dan 45 miljoen actieve gebruikers per maand heeft of meer dan 10 procent van de EU-bevolking bereikt. Dat zijn op dit moment 44,92 miljoen mensen. Er zijn momenteel 17 VLOP's (sommige met meerdere platforms) en twee VLOSE's. Dit zijn:

• Alibaba/AliExpress (104,3 miljoen)
• Amazon Store (181,3 miljoen)
• Apple App Store (123 miljoen)
• Aylo Freesites Ltd (Pornhub) (meer dan 45 miljoen volgens schattingen van de EU)
• Booking.com (meer dan 45 miljoen volgens EU-ramingen)
• Facebook (259 miljoen)
• Google Play (284,6 miljoen)
• Google Maps (275,6 miljoen)
• Google Shopping (70,8 miljoen)
• Infinite Styles Services Co Ltd (Shein) (108 miljoen)
• Instagram (259 miljoen)
• LinkedIn (45,2 miljoen leden, 132,5 miljoen bezoekers)
• NKL Associates s.r.o (XNXX) (45 miljoen)
• Pinterest (124 miljoen)
• Snapchat (102 miljoen)
• Technius (Stripchat) (meer dan 45 miljoen volgens schattingen van de EU)
• TikTok (135,9 miljoen)
• Whaleco Technology Limited (Temu) (75 miljoen)
• WebGroup Tsjechië (XVideos) (160 miljoen)
• Wikipedia (151,1 miljoen)
• X (voorheen Twitter) (115,1 miljoen)
• YouTube (416,6 miljoen)
• Zalando (74,5 miljoen)

De zoekmachines zijn:

• Bing (119 miljoen)
• Google Search (364 miljoen)

Alle online platforms moeten ook elk half jaar het aantal van hun actieve gebruikers publiceren. Deze informatie wordt doorgegeven aan de zogenaamde nationale coördinator voor digitale diensten. Deze autoriteit bestaat in elk EU-land. Ze moeten ook op verzoek worden doorgegeven aan de EU-Commissie - zo bepaalt de Commissie of er een nieuwe VLOP/VLOSE moet worden aangesteld of dat een bestaande VLOP/VLOSE te klein is geworden. De Commissie moet ook uitleg krijgen over hoe deze cijfers worden berekend en toegang krijgen tot de relevante gegevens. Je kunt precies te weten komen hoe de betrokken bedrijven dit moeten doen hier.

Wat moeten deze bedrijven precies doen?

Afhankelijk van of een portal als VLOP of VLOSE wordt beschouwd of niet, heeft het bedrijf erachter meer of minder verplichtingen. Kleinere bedrijven zijn van sommige punten uitgesloten.

Elke wettelijke verplichting opnoemen en uitleggen zou dit artikel honderden pagina's lang maken. Daarom beperk ik me tot de kernverplichtingen die je in je dagelijks leven zult merken. Als je een mega diepe duik wilt nemen, kun je elke detail hier in detail lezen.

Een jaarlijkse risicobeoordeling: Volgens Artikel 33, lid 6 van de DSA moeten VLOP's en VLOSE's elk jaar een risicobeoordeling uitvoeren en indienen bij de EU-Commissie. Voor deze beoordeling moet het bedrijf analyseren of er kritische berichten op zijn portaal staan en hoe erg deze zijn. Ze moeten ook controleren of er grondrechten worden geschonden of dat het publieke debat wordt beïnvloed ten gunste van één partij. In het laatste voorbeeld kan het gaan om fake news: worden er bijvoorbeeld fake AI video's geplaatst door politici waarin de persoon liegt of iets doms doet?

Daarnaast moet worden geanalyseerd of de postings een negatief effect hebben op het gebied van gendergerelateerd geweld, de bescherming van de volksgezondheid of minderjarigen. Bovendien moet elk portaal uitleggen wat het hieraan doet en hoe (moderatiesysteem, ontwerp van zijn aanbevelingssystemen, algemene voorwaarden, reclame, gegevensbescherming...).

Wat betekent dat voor jou?

Als je in de EU woont, heeft de nieuwe regelgeving ook gevolgen voor jou als gebruiker. Meestal op een positieve manier.

Betere service: Commerciële gebruikers worden strenger gecontroleerd op online marktplaatsen. De portalen (bijv. Instagram) bepalen wie de producten of diensten aanbiedt die op hun platform worden geadverteerd. De bijbehorende naam moet dan worden geïdentificeerd. Dit helpt om dubieuze handelaren uit de circulatie te houden. Dit betekent dat je minder risico loopt om iets illegaals, namaak of gevaarlijks te kopen. Als achteraf blijkt dat dit is gebeurd, moet de dienstverlener je hierover informeren.

Nieuwe gebruikersrechten: Dienstverleners moeten ervoor zorgen dat je illegale inhoud of producten gemakkelijk en in je eigen taal kunt melden. Je kunt ook bezwaar maken als je producten of inhoud worden verwijderd.

Dit betekent dat als je bijvoorbeeld een bericht maakt dat door iemand anders als "nep" of "gevaarlijk" wordt gemeld en door de moderator wordt verwijderd, je bezwaar kunt maken. Een andere moderator zal dan opnieuw kijken of de verwijdering te streng was.

In elk geval moet de portal je informeren over elke beslissing - inclusief de redenen. Deze moeten ook worden geüpload naar de DSA-transparantiedatabase. Er moet dus een duidelijk omschreven contactpersoon zijn voor jou, maar ook voor de autoriteiten.

Transparante reclame

Transparante reclame: Je krijgt informatie over de advertenties die je op online platforms ziet. Bijvoorbeeld waarom deze aan jou wordt getoond. Een portaal mag geen gegevens verzamelen over het gebruiksgedrag van minderjarigen voor reclamedoeleinden. Het is ook verboden om persoonlijke gegevens te gebruiken voor advertenties. Bijvoorbeeld politieke opvattingen, etniciteit, afkomst of seksuele geaardheid.

Transparante aanbevelingen: De bovenstaande rechten gelden ook voor niet-adverterende inhoud. Als je niet wilt dat de aanbevelingen voor inhoud gebaseerd zijn op jouw gebruikersgedrag, kun je dit melden en moeten de aanbieders hieraan voldoen. Of ze dat doen, wordt regelmatig gecontroleerd door onafhankelijke test- en onderzoekscentra.

Vordering tot schadevergoeding: Je hebt recht op vergoeding van alle schade die je hebt geleden als gevolg van de schending van deze wet door de aanbieder.

Voorwaarden in jouw taal: De voorwaarden van een platform moeten beschikbaar zijn in elke officiële taal van de Europese Unie.

Wat is de situatie in Zwitserland?

Als een Zwitserse aanbieder ook in de EU is gevestigd (of een filiaal heeft), dan gelden de regels ook voor hen. Zij moeten zich er dan ook aan houden. Voor jou als gebruiker in Zwitserland gelden andere regels voor schadeclaims. Je profiteert echter ook van moderatie of meer gedetailleerde controles van de winkels, de opt-out optie voor reclame of het meldingssysteem in het dagelijks leven.